Hình rồng thêu trên váy của phụ nữ Thái Nghệ An

Người Thái ở Nghệ An bao gồm các nhóm Tày Mường (còn gọi là Tày Chiềng, Hàng Tổng), Tày Thanh, Tày Mười. Đặc điểm về tấm váy của người phụ nữ Nghệ An được nêu trong bài viết này cơ bản là liên quan đến nhóm Thái Tày Mường- còn các nhóm Thái khác xin được đề cập đến ở một số bài viết khác khi có dịp... Nói chung, phụ nữ dân tộc Thái ở miền Tây Nghệ An thường hay thêu hình rồng trên váy. Một chiếc váy nhuộm chàm được phân chia thành hai phần rõ rệt: phần cao hơn được để nguyên với màu chàm đặc trưng, còn phần thấp hơn được thêu thùa rất cẩn thận, công phu và trang trí bằng các hình ảnh hoặc đường nét phần nào mang tính cách điệu. Các hình đó có thể là những đường nét khó hiểu, cần phải đầu tư thời gian và công sức mới có thể tìm ra ý nghĩa của chúng; đó cũng có thể là hình của một vài loại lá cây quen thuộc như lá cau, lá dừa, lá rau bợ...; đó cũng có thể là hình ảnh của bông hoa, của mặt trời...; đó cũng có thể là hình tượng các con vật như hươu, nai, hổ, voi, và cả hình tượng rồng...

Con rồng được coi là một con vật vừa ly kỳ, vừa bí hiểm, vừa dáng sợ, vừa đáng yêu đối với người Thái. Nhiều công trình nghiên cứu cũng như các loại tài liệu và sách vở dã từng đề cập đến hình tượng rồng của các triều đại phong kiến ở nhiều nơi trên thế giới, nhất là ở các nước phương Đông. Những con rồng đó được in thêu trên áo hoàng bào của các bậc vua chúa, được đúc thành tượng đá uy nghi, được đặt lên trên nóc các đình làng, đền miếu. Những con rồng đó được đưa vào truyện cổ tích, đọ sức với các dũng sĩ danh tiếng, lặn xuống đất sâu, bay bổng trên không trung, vờn mây uốn lượn, hô phong hoán vũ... Thế nên nếu nói đến việc đưa hình ảnh con rồng vào gắn kết với sắc phục trên tấm váy của người phụ nữ, ở một triều đại, một thời kỳ, tại một nơi nào đó- rất có thể sẽ bị coi là một việc phạm vào trọng tội. Vậy mà nhiều phụ nữ Thái ở tỉnh Nghệ An suốt cả ngàn năm nay, đã gắn bó, đã nâng niu, đã chăm chút tô điểm cho từng đường nét của con rồng trên trang phục của họ.

Theo sự cảm nhận chung trong cộng đồng người Thái, họ cho rằng hình ảnh cầu vồng xuất hiện trên không trung cũng chính là hình ảnh một con rồng. Họ gọi cầu vồng bằng tên gọi “ngược húng”, đương nhiên coi cầu vồng nằm trong nhóm loài của rồng. Thậm chí cái bóng mờ mờ bên cạnh cầu vồng còn được người Thái gán cho tên gọi là “vợ cầu vồng- rồng”- bởi chưng e lệ mà không dám  hiện rõ trên nền trời... Người phụ nữ Thái cũng như phụ nữ các dân tộc khác vốn ưa sắc màu nên họ mê mẩn chiêm ngưỡng và thán phục sắc đẹp huyền ảo, lung linh của cầu vồng. Bởi thế, họ gọi phần trang trí sắc màu cầu vồng trên váy là “toọng húng” (bụng của rồng) và mặc nhiên phần đó được coi là phần không thể thiếu của một tấm váy. Cũng với cách suy nghĩ này, cộng với sự say mê sắc đẹp của con rồng (cầu vồng) mà dần dần họ dã thêu cả một con rồng “thực sự” lên váy, nghĩa là một con rồng có mắt, có mào, có vảy, có chân, có vuốt...

Có vẻ như, chỉ có người phụ nữ Thái ở miền Tây Nghệ An mới thêu hình rồng lên váy. Chẳng biết điều này có mối liên quan gì với Huyền thoại Khủn Tưởng- Khủn Tinh vốn rất nổi tiếng ở khu vực này hay không. Trong câu chuyện huyền thoại đó, nàng rồng Ẹt Khay đã thể hiện sức mạnh vượt trội so với nàng vượn Nang Ni để giành chiến thắng. Vào thời sơ khai của xã hội, người Thái (cũng như nhiều dân tộc khác) từng sống trong cơ cấu gia đình mẫu hệ; dù có hay không có một điểm xuất phát từ Huyền thoại Khủn Tưởng- Khủn Tinh thì hình tượng rồng trên trang phục phụ nữ Thái Nghệ An cũng không có gì khác hơn là một biểu tượng của quyền uy và sức mạnh. Điều này thể hiện quy luật chung trong hình tượng rồng của nhiều dân tộc và nhiều quốc gia khác. Tuy nhiên, ngoài quyền uy và sức mạnh, người phụ nữ Thái cũng đặc biệt quan tâm đến vẻ đẹp của con rồng. Rất có thể bản tính hiếu hoà, mộc mạc và chân chất của cả cộng đồng cùng với tư duy thẩm mỹ tinh tế và mạnh mẽ của người phụ nữ đã góp phần bảo toàn nguyên vẹn hình tượng con rồng trên trang phục phụ nữ Thái cho đến ngày nay- vượt qua cả những quy định khắt khe của các triều đại phong kiến... Và hẳn mãi về sau, hình ảnh rồng vẫn luôn quấn quýt, ẩn hiện, uốn lượn, lên xuống theo từng bước đi của người phụ nữ Thái, không chỉ làm tôn lên vẻ đẹp cơ thể mà còn cho thấy sự tự tin suốt ngàn đời của họ./.

Sầm Văn Bình