Cúng gà mâm trưa gốc

 

CÚNG GÀ MÂM TRƯA GỐC

 (Sầm Văn Bình phiên âm, dịch ra tiếng Việt)

* Phần phiên âm:                    Hay cày tạo

 

          Lực pợ lống làng huổng pắt cày

          Ưa lày hau pắt cày đảm táng

          Cày dù lộc áu mè đỉ mắn

          Cày dù ban áu mè đỉ chịn

05.     Tố lớ pổng tỉn xờ ông mứ chằng hặp

          Hặp cày keo chị hèo đảm táng

          Tốc tỉn má pái hướn cọn mạy kèn tỉ vạy

          Cọn mạy phày tỉ tắm

          Chằng áu hủa cày phặt hủa đảy

10.     Quảy hẻn mứa pái cuổng phặt nắm con xau

          Hau tính ộng mết xạt tới cốn

          Nhuộc cày pế pha phốc

          Lốc cày pế pha phàn

          Chằng tốc xờ nặm xờ tà xuồi đỉ

15.     Bồng cày bồng tò cốm

          Khư tốc tỉn mứa đổng quái ton mè nhà chau

          Hau đổng quang pà mạy ton nhà Chiếng Tóng

          Nặm dù tà tành đỉ

          Phí dù tảu tành xúc má lẹo

20.     Ngái nị ngái phưởn cốc hơ tàn đăm chau

          Khau nị khau phưởn mờ ngái cốc

          Lực nọi mứng chịp mạc xờ lẻ xiu má pẳn

          Pắn pú xờ khẳn đảo má hơ

          Nhưa nặm xờ ổ nguộc khư mứng mèn xuồi tả

25.     Đả nặm xờ ổ tóng khư mứng mèn xuồi na

          Ha cọp nặm má xuồi tỉn mứ

          Xuồi mứ chằng hảo

          Páo mứ chằng chanh

          Nhắng mí tau nặm đỉ khúc pạc

30.     Dạt nặm mờ khúc xốp

          Khúc xốp xía nặm pạc

          Khạc xốp xía nặm lái

          Chằng cái xía nặm nhưa

          Khư đay côm na xờ phưởn ngái

35.     Ngải tả má xờ phưởn khau

          Tạu thù xuôi ngá chạng má vè ngái cốc

          Tàn nằng hau phưởn kỉn nhá dù

          Tàn nằng đay tứ thù nhá xáu

          Pải thù keo ngá chạng khăm mèn cạp chái

40.     Pải thù lái khăm mèn cạp chọn

          Manh khau don cắp chịn mứa pạc xỏn lỏn

          Xiểng cú bọc từa nừng khăm mèn tành kỉn ha

          Cú bọc từa ha đăm tàn khăm a pạc kỉn xíp kỉn xáo

          Xiểng cú hảo khăm mèn kỉn họi

45.     Noi ọc lẹo kỉn mừn tấng pắn

          Tàn kỉn hủa cày ca, na cày lưởng

          Hảo mưởng tố cày ộm

          Mè cày ộm chị hèo đảm táng

          Kỉn tè tắp cuổng nớ

50.     Kỉn tè tở cuổng tọng

          Kỉn tè om lom mạc hủa chở

          Kỉn tè cốc tè pịch mắn nả

          Hủa tảm hả liến pan

          Bạt cọn don ục ịch phén núa

55.     Kỉn tè hịnh tơ khứ nừng bở bỏn

          Hỏn nửa tò pí cọ

          Cày hỏn ho xíp xì xẻn bắc

          Tả dăm dắc chàng khìa

          Tả dăm dìa chàng khìa mánh

60.     Tả chá cánh lé hụng, xỏng pái lé hàn

          Kỉn tè pịch hụ bỉn

          Kỉn tè tỉn hụ nhàng

          Bỉn phàn phạ pảy quà luống cắm

          Kỉn tấng cắm khau ná chàng hàu

65.     Cắm khau càu nừng đảo

          Hảo xở đang mè nháng chắp mạy

          Khau xọm khư chàng mà hém cứn

          Kỉn cắm cốc nhá cái

          Kỉn cắm pải nhá chon

70.     Manh khau don manh chịn mứa pạc xỏn lỏn

          Phưởn khau nị mứng bo đay kỉn đải

          Phưởn ngái nị mứng bo đay kỉn lạ

          Phưởn khau nị mứng mèn tốc lải vành

          Mứng bành ọc xảm pái

75.     Mứng kỉn khăm mèn bành ọc mứa nải

          Pái mứng kỉn khăm mèn hò mứa ton

          Hò nừng khư mứa đổng quái ton nhà chau

          Hau đổng quang pà mạy ton nhà Chiếng Tóng

          Khăm mèn xỏ khút đỉn đẳm ết ban

80.     Tan đỉn kèn ết hướn

          Ết hướn nừng hắng tò

          Cò hướn nừng hắng tẻn

          Hắng tò mí tì vẻn

          Hắng tẻn mí tì hoi

85.     Tăng hướn nọi phảnh nhà Chiếng Tóng

          Hò nừng ạ mứa Bổn ton chau

          Hò khau hưn hướn phạ ton tàn Thẻn Bắc

          Cổng pò bắc mạy lống lùm lắm đỉ

          Bắc pỉ bắc bưởn mứng dù nhún thửng thau

90.     Khau nị đăm tàn tau táng phạ ton tàn Thẻn Ná

          Hò khau hưn xỏ tặc hày tỉn phả

          Hò ngái mứa xỏ tuộng ná tỉn ban

          Khư pò xặt hày hơ mí tì mứng chá

          Xặt ná hơ mí tì mứng xang

95.     Khư hưn huộp ban huộp họ nắm pù tới đải

          Kỉn khau chằng đay nằng nửa

          Thỏ hứa chằng đay nằng tại

          Chằng đay ê ai lải nọng nắm tàn cháo đẻo

          Bương nị mèn hò mứa nải

100.   Pái lẳng má hạc tành kỉn cua

          Vẳn tôn mèn tành ết ngái

          Vẳn pải mứa đổng quái xờ puộc

          Đăm tàn hày lằm pá khau

          Đăm chau cốn hụ hày lằm pá ngái

105.   Manh pày chắm khăm tành đỉ chắm

          Cắm pày cạp khăm tành đỉ cạp

          Lằm áu hủa cày ca, na cày lưởng

          Hảo mưởng tố cày ộm

          Mè cày tôn cày ộm mèn cày ngái cốc

110.   Lằm tè tắp cuổng nớ, tở cuổng tọng

          Om lo mạc hủa chở

          Lằm pịch hụ bỉn, tỉn hụ nhàng

          Bỉn phà phạ hưn quà luống cắm

          Lằm cắm khau ná mằn hàu

115.   Cắm khau càu phản đảo

          Hảo xở đang mè nháng chắp mạy

          Khau xọm khư lải mự hỏm òn cuổng hướn

          Phưởn khau hỏm quà chuổng quà chắm hỏm què

          Hỏm bọc xiu bọc le hỏm còm mứng nón

120.   Chù từa kỉn khau mằn nải

          Kỉn ngái mứng mằn họng

          Khôn cải cà nị kỉn khau mứng bo đay hình nải

          Kỉn ngái mứng bo đay bọc pớ nớ!

          Hặc kỉn đẻo đang khứ nhóng mủ phọc

125.   Kỉn tọc đang khứ mè mủ lống

          Láng vẳn pớ huồm lánh huồm ngái áu thù tẳm na

          Phỉ vẳn pớ hau cà vá chẳm ọc

          Mình vẳn pớ hau cà xọc chẳm nỉ

          Nhá hơ mình cau pớ kỉn đỏm

130.   Láng vẳn pớ kỉn đuôi

          Xuôi na nọi má huồm lánh ngái

          Đay lằm lánh lằm ngái lực nhính lản chái dù thau

          Đay lằm khau hơ thau kè dù nhún

          Khư pớ cờ vỉ hủa dù pọm

135.   Tào thù lọm phưởn khau xáo chặn khắp chù hủa cốn

          Kỉn khau pọm phưởn vải

          Kỉn ngái pọm phưởn cù

          Còi dù pọm hướn dao khắp chù nhính chái

          Khư pớ cà pá phủa pá mía má phau

140.   Pá nau pá lực kẻm chúng

          Khư má nưng kháu ết phỉ, đẳng phí hướn hại

          Khư đay um mứng mứa chúng

          Đay chủng mứng mứa hèo

          Hơ đay cành keo lắm cọm mứa xù đỉn nuốn

145.   Khư chừ áu cắm, khư nắm áu thoi

          Noi ọc lẹo khư chừ khóng mướng

          Manh lớ pày chắm khư tành đỉ chắm

          Cắm lớ pày cạp khư tành đỉ cạp

          Lằm áu hủa cày ca, na cày lưởng

150.   Hảo mưởng tố cày ộm

          Mè cày ộm lực tành ngái cốc

          Lằm ngái đay lải thốc lẹo dà

          Bạt và khư xà thù váng mứ

          Thù tảm mứ váng khư

155.   Ỷ tùm tau nặm pạo mứ tứ

          Pú khẳn đảo nhọm pạc

          Mạc cắm chanh lạng pạc cáo có

          Pặt pí mứa chóng xủng ết đăm

          Nón xừ nừng tố khiệt

160.   Nón dệt nừng tố ngú

          Xên đai đòn hặt pảy

          Náy mảy lưởng hặt cáng mứa phạ

          Chặp áu xảm xíp chặn phai lẹp ngắm tả

          Chặp áu xảm xíp chặn phai nả/ phá lái ngắm na

165.   Ha xíp chặn phai lẹp ngắm kính

          Phỉ vẳn pớ hau cà vá chẳm ọc

          Phỉ vẳn pớ hau cà xọc chẳm nỉ

          Mứng lộm nhá hơ pớ đổm ái

          Mứng tải nhá hơ pớ đổm hừa

170.   Nhá hơ phỉ vẳn pớ tau dù hựa cảng cừa chóng đói

          Chằm táy tàng mướng tốc pạc hổ na

          Xa tàng tạo tốc pạc tan vẳn

          Tan vẳn pườn bo tan tò na

          Hau pà mạy pườn chồm nhúm nhám

175.   Cắm cú xỏn nhá lằng

          Cắm cú xằng nhá lứm

          Dặc hính lứm xờ mỏn pá vạy

          Xờ tạy hăm mảy lẹp pá nón

          Mỏn luống mỏn lá cài cau

180.   Vẳn thuôn ho xặm chiện hụ việc cốc pải tọ!

./.

 

CÚNG GÀ MÂM TRƯA GỐC

 

* Phần dịch nghĩa:                  Cúng gà mâm trưa gốc

 

          Con dâu xuống gầm sàn rộng bắt gà

          Đi vào gầm sàn bắt gà dẫn đường

          Gà trong chuồng lấy con đẹp béo

          Gà ở bản lấy con ngon thịt

05.     Con nào đậu vào lòng bàn tay mới bắt

          Bắt gà vàng ngọc dẫn đường chỉ nẻo đi nghĩa địa

          Mang gà về nhà lấy thanh gỗ cứng gõ thân

          Lấy thanh cây tre gõ đầu

          Mới đem quật đầu gà vào đầu cầu thang

10.     Mới xách gà vào nhà trong quật hòn đầu rau

          Vào trình với ông hết quãng đời người

          Vặt lông gà thành trơ trọc

          Nhổ lông gà thành trụi trơ

          Mới đem ra bến nước nơi suối rửa sạch

15.     Mổ gà dùng cật nứa

          Để đi về đến rừng Đông Quai[1] biếu bà Nhả Chàu[2]

          Vào rừng nghĩa địa rộng biếu bà Chiêng Tong[3]

          Nước ở suối làm sạch

          Lửa ở trong bếp làm chín rồi

20.     Bữa cỗ trưa này là bữa mâm gốc cho Đẳm Chủ[4]

          Cơm này là cơm mâm mới bữa trưa gốc[5]

          Con cái ông bổ cau ra đĩa xanh đến chia ra

          Cuộn trầu vào khăn hoa đem lại

          Đổ nước vào chậu sành cho ông rửa mắt

25.     Rót nước vào thau đồng cho ông rửa mặt

          Năm vốc nước đến rửa chân tay

          Rửa tay thì sạch

          Cọ tay thì bóng

          Còn có ống nước đẹp súc miệng

30.     Ngụm nước mới súc mồm

          Súc đi nước bẩn trong mồm

          Khạc đi nước dãi trong miệng

          Nhổ đi nước hôi tanh

          Để cúi mặt vào mâm trưa

35.     Ngửa mặt vào với mâm cơm

          Chống đũa ngà đũa thon vào bên mâm trưa gốc

          Ông ngồi vào bên mâm đừng ở vậy

          Ông ngồi cầm đũa chớ ngồi không

          Ngọn đũa ngọc đũa ngà sẽ gắp

40.     Ngọn đũa hoa của ông sẽ lựa

          Miếng cơm kèm miếng thịt vào mồm xuôi êm

          Nghe tiếng tôi mời một lượt ông sẽ ăn năm

          Tôi mời năm lượt Đẳm sẽ há miệng ăn mười, ăn hai mươi

          Nghe tôi mời tiếp thì sẽ ăn trăm

45.     Nói ra lời sẽ ăn nghìn, ăn vạn[6]

          Ông ăn đầu gà to, mặt gà vàng mỡ

          Béo trắng mình gà to

          Con gà lớn dẫn đường chỉ nẻo đi nghĩa địa

          Ăn từ gan trong ngực

50.     Ăn từ mề trong thân

          Ăn từ tròn tròn hình quả tim

          Ăn từ phần gốc cánh dày dặn

          Đầu cùng đùi và bắp

          Ăn óc mềm ở nơi gậy đập

55.     Ăn mào yếm như lá môn

          Mào trên đầu như lá cọ

          Gà mào đẹp trăm tư vạn[7] khía

          Mắt gà khéo tìm chỗ bới

          Mắt gà khéo nhìn bọ

60.     Mắt gà khéo nhìn nghiêng liếc diều hâu, chim cắt

          Ăn từ cánh biết bay

          Ăn từ cẳng chân biết bước

          Gà bay ngang trời như thể Luông Căm[8]

          Ăn cả cơm nấu từ lúa ruộng đẹp

65.     Cơm nấu từ lúa ruộng cũ ngời như sao

          Trắng sáng như cánh cò đậu cây

          Gạo giã rồi ngâm kỹ qua đêm

          Ăn miếng trước đừng nhả

          Ăn miếng sau đừng rơi ra

70.     Miếng cơm kèm miếng thịt vào miệng êm trôi

          Mâm cỗ này ông chớ ăn một mình

          Mâm cơm này ông chớ mà ăn vậy

          Mâm cơm này đến ông để chia nhiều lối

          Để ông chia ra ba phần

75.     Ông ăn rồi ông còn chia phần để nhắc

          Phía ông ăn rồi sẽ gói mang về biếu

          Một gói mang về Đông Quai biếu bà Nhả Chàu

          Một gói mang vào rừng nghĩa địa rộng biếu bà Chiêng Tong

          Để rồi xin đào đất đen làm bản

80.     San đất cứng làm nhà

          Làm nhà như tổ ong vò vẽ

          Cất nhà như tổ ong vàng

          Tổ ong vò vẽ có chỗ treo

          Tổ ong vàng có chỗ ngoắc

85.     Dựng nhà nhỏ bên cạnh bà Chiêng Tong

          Một gói cơm mang lên Bôn biếu chủ

          Gói cơm lên nhà trời biếu ông Then Bắc[9]

          Công Then đặt cây xuống mường trũng nên thân cây tốt

          Đặt tháng đặt năm cho sống thọ đến già

90.     Gói cơm này Đẳm đi lên trên trời biếu ông Then Na

          Gói cơm để xin chào nương cạnh chân núi đá

          Gói cơm trưa lên chào hỏi ruộng chân bản

          Để Bố[10] nhích nương đến cho ông có chỗ cuốc

          Nhích ruộng đến cho ông có chỗ cày

95.     Để lên nhập bản nhập họ với tổ tiên xưa

          Ăn cơm mới được ngồi trên

          Chèo thuyền mới được ngồi đằng mũi

          Mới có nhiều anh em chung họ chung hàng

          Bên này là gói cơm về biếu

100.   Đến sau này thì tự lo toan

          Vía gốc sau này tự kiếm cơm trưa

          Vía ngọn về rừng Đông Quai với mối

          Đẳm hãy ăn cơm thêm lượt

          Đẳm Chủ hiểu biết hãy ăn thêm lượt trên mâm

105.   Miếng nào chưa đụng thì hãy đến đụng

          Miếng nào chưa gắp thì hãy đến gắp

          Ăn thêm lượt, ăn đầu gà to, mặt gà vàng

          Mỡ màng thân gà mập

          Con gà đầu chuồng, gà to, gà mâm trưa gốc

110.   Ăn thêm lượt từ gan trong ngực, mề trong thân

          Tròn tròn hình quả tim

          Thêm lượt từ cánh biết bay, cẳng chân biết bước

          Gà bay ngang trời như thể Luông Căm

          Thêm lượt từ cơm nấu lúa ruộng đẹp

115.   Cơm lúa ruộng cũ ngời như sao

          Trắng sáng như cánh cò đậu cây

          Gạo giã kỹ nhiều ngày thơm dịu trong nhà

          Mâm cơm thơm như cây Chuông[11] thơm mùi quế

          Thơm như hoa màu xanh màu lục ru giấc ngủ ông

120.   Mọi bận ăn cơm ông thường mời

          Ăn bữa trưa ông thường gọi

          Nhưng từ nay lúc ăn cơm ông không được mời

          Ăn bữa trưa ông không được gọi ai đấy nhé

          Ông hãy tự ăn một mình như lợn đực

125.   Ăn riêng mình như thể lợn nái

          Hồn vía ai đến ăn chung bữa trưa tối thì ông lấy đũa đâm vào mặt

          Hồn vía ai vào gần đến sải tay thì ông đuổi ra

          Vía Minh[12] của ai vào gần đến khuỷu tay[13] thì ông đẩy ra

          Đừng cho vía Minh của ai ăn cùng

130.   Đừng cho hồn vía của ai ăn chung

          Đừng cho vía ai tóp mặt[14] đến chung bữa trưa tối

          Ông ăn thêm lượt bữa trưa tối cho cháu con trai gái được thọ

          Được ăn thêm lượt cơm cho người già cả sống lâu

          Để ai cũng chải đầu ở với nhau đủ mặt

135.   Sắp đũa quanh mâm cơm hai mươi lớp đủ khắp mọi người

          Ăn cơm đủ mâm mây

          Ăn bữa trưa đông đủ cả

          Mạnh khoẻ khắp trong nhà tất cả gái trai

          Để ai cũng đưa vợ đưa chồng đến bên

140.   Đưa vợ vía chồng vía cùng con đến bên quan tài

          Để đến hông xôi làm ma, đun lửa nhà "xấu"[15]

          Để ôm ông đến chỗ quan tài

          Để dắt ông đến rừng nghĩa địa

          Để cẳng ngọc mình thuôn của ông đến với đất vụn tơi

145.   Để nhớ lấy lời, nắm lấy luật lệ

          Nói rõ ra là ghi nhớ luật mường

          Miếng nào chưa đụng thì hãy đến đụng

          Miếng nào chưa gắp thì hãy đến gắp

          Ăn thêm lượt, ăn đầu gà to, mặt gà vàng

150.   Mỡ màng thân gà mập

          Con gà to đem bày mâm trưa gốc

          Ăn thêm lượt bữa trưa nhiều lần rồi vãn

          Nói lời rồi buông đũa khỏi tay

          Đũa kề tay đặt đấy

155.   Đong đưa cầm gáo dừa súc miệng

          Trầu gói trong khăn đào nhuộm môi

          Miếng cau thơm rửa mùi tanh trong họng

          Tay phẩy quạt quay về giường cao làm Đẳm

          Nằm thẳng như thân nhái

160.   Nằm duỗi dài như rắn

          Sợi tơ trắng cột chéo

          Cuộn chỉ tơ vàng buộc giữ cằm về trời

          Chộp lấy ba mươi lớp vải mịn đậy mắt

          Chộp lấy ba mươi lớp vải dày/ chăn hoa đắp mặt

165.   Năm mươi lớp vải mỏng đắp thân mình

          Hồn vía ai vào gần đoạn sải tay thì đuổi ra

          Hồn vía ai vào gần đoạn khuỷu tay thì đẩy ra

          Ông ngã[16] đừng để ai ngửi hơi

          Ông chết đừng để ai ngửi mồ hôi

170.   Đừng để hồn vía ai đến ở kề bên chỗ Chong Đoi[17]

          Kẻo người Thái ở mường khác sẽ cười

          Người Xá[18] ở quanh vùng đồn thổi

          Chê cười vía ông họ không chê trước mặt

          Vào rừng cây họ to nhỏ cùng nhau

175.   Lời tôi nói đừng bỏ

          Lời tôi dặn đừng quên

          Phòng khi quên thì hãy cất dưới gối

          Bỏ vào trong túi vải hoa dệt đẹp đi nằm

          Gối Luồng gối La[19] gác búi tóc

180.   Hồn vía hết mọi lời mọi nhẽ, hết việc "gốc ngọn"[20] rồi nhé!

./.

---

[1] Đông Quai: khu rừng chôn người chết (rú mồ, rừng ma).

[2] Nhả Chàu: bà chủ, người cai quản "rừng ma".

[3] Chiêng Tong: bà nữ thần canh giữ nghĩa địa.

[4] Đẳm Chủ: tức chủ nhà vừa chết. "Đẳm" là tổ tiên, là người chết mà thành.

[5] Bữa cơm trưa đầu tiên của người chết.

[6] Số lượng với hàm ý là rất nhiều.

[7] Số lượng với hàm ý là rất nhiều.

[8] Luông Căm: con thuồng luồng có vảy vàng và bay vút lao đi như sao chổi trên trời đêm, theo tưởng tượng của người xưa.

[9] Then Bắc: Then đặt số mệnh người, cho người sống bao nhiêu lâu.

[10] Bố: Ngọc Hoàng.

[11] Chuông: Cũng gọi là Chuông Hao, tên một loài cây cao to mọc thẳng đứng, thường có ở rừng nguyên sinh, người Thái nói rằng: "Loài cây này thường dẫn hồn người chết về Trời". Có bản dịch thì gọi cây này là Cây Chu.

[12] Vía Minh: hồn vía thể hiện trạng thái sức mạnh của linh hồn theo phương nằm ngang và theo bề rộng.

[13] Khuỷu tay: đơn vị đo chiều dài, tính từ khuỷu tay ra hết ngón tay, dài khoảng 1/6 sải.

[14] Tóp mặt: Ý nói biến đổi khuôn mặt đi để người ta không nhận ra.

[15] Nhà xấu: nhà có việc tang thương, việc xấu, việc hại.

[16] Ngã: nằm vật ra chết.

[17] Chong Đoi: giường quàn thân thể người chết.

[18] Xá: nay là dân tộc Khơ Mú .

[19] Luồng La: loài thuồng luồng dùng cho vía Mo cưỡi để di chuyển trong thế giới tâm linh của thầy Mo. Ở đây ý nói gối đẹp, có thêu hoa văn hình rồng phượng.

[20] Lời kết thúc của thầy Mo, ý là việc cúng đã gọn ghẽ, dứt khoát; có kết quả như mong muốn.