Thứ Ba, 11 tháng 7, 2023

Sinh ra gà

 


SINH RA GÀ

 (Sầm Văn Bình phiên âm, dịc ra tiếng Việt)

* Phần phiên âm:   Ẳm ọc cày

 

Mỏ má tày ẳm ệt cày ni

Hơ chau hụ chắc táng mắn ọc

Mỏ tày ẳm ọc cày

Hơ chau hụ xọc mắn má

05.       Ẳn nị quám tè đở tè láng lấng vạu

Quám tè pau tè pù chiền má

Tè đở tiện tè tới

Cày cò dù mướng bổn xủng ca

Dù mướng phạ mướng mọc xủng bảng

10.       Dù mướng bổn bo quèn

Lèn mướng phạ bo khới

Khau piển bo pó pạc

Khau cạc bo pó pủm

Cốn mướng bổn cò phén pạc chá

15.       Cốn mướng phạ cò phén pạc chệp

Pảy nhằm xuổn nhằm xon khảu đà

Pảy nhằm ca xàu mảng

Hụng mướng bổn bo cạp mứa đổng

Nhển bổn tếnh bo hổn mứa thườn

20.       Nhỉn tộc cày pảy quà ban

Nhỉn chạn pảy quà mướng

Mắn chằng mồng hển nặm mướng tơ chở kỉn

Mồng hển đỉn mướng piếng phờ dù

Hủa cằm mắn hau háu phạ

25.       Na cày hau háu Thẻn

Thẻn hển chằng và

Phạ hển phạ chằng thảm

Cày hới, bo hẩng bo nán lờ tau

Bo thau bo kè lờ má

30.       Hển Thẻn kỉn ké má hạu

Hển Thẻn kỉn lau má ngắn và hứ

Xỏng mứ nọp ảng lói hói

Khoi phú nọi xỏ cào chiếng Thẻn

Bo chờ hển Thẻn kỉn ké má hạu

35.       Bo chờ hển Thẻn kỉn lau má ngắn đở lẹo

Nhỉn tộc pảy quà ban

Nhỉn chạn pảy quà mướng

Mồng hển nặm mướng tơ chở kỉn

Mồng hển đỉn mướng piếng phờ dù

40.       Má xỏ Thẻn hơ khoi lống dù mướng lùm

Má xỏ đỏm phạ hơ lống dù mướng piếng

Thẻn và

Táy mướng piếng xàu hụ dết xọc lạch

Táy mướng tơ hụ tành lải nhóng

45.       Phổn tốc xàu hày ná ca

Phạ họng xàu hày ná múa

Cành nọi mứng hả xu pống

Có cổm mứng hả xu ạch đay bo

Khạch tau xờ lẻ tảng phắc

50.       Chau đắp xía chồ áu mứng dết ngái

Chau tải ha mứng dết pừa nhần bo?

Cày và

Cành nọi khoi bo xu pống

Có cổm khoi bo xu ạch đay lẹo

55.       Khoi xỏ

Khạch tau xờ lẻ tảng phắc

Chau đắp chồ xỏ dết ngái

Chau tải hơ ha dết pừa

Hản Thẻn, Thẻn chằng dà

60.       Hản phạ, phạ chằng nẻ

Thẻn chị táng hơ cày ọc

Chị xọc hơ cày lống

Thẻn hơ nộc chích đảm ọc

Bọc nộc chọc pá lống

65.       Lống họt hày chua pá

Lống họt ná chua pù

Họt mù ná cháo

Cày dù táng nặn bo quẻn

Lẻn táng nặn bo khới

70.       Khau piển bo pó pạc

Khau cạc bo pó pủm

Táy mướng bổn cò phén pạc chá

Cốn mướng phạ cò phén pạc chệp

Pảy nhằm xổm nhằm xanh xàu đà

75.       Pảy nhằm ca xàu mảng

Hụng hới, cạp mứa bổn xía ló

Nhển hới, hổn mứa thườn xía ló

Nộc chích chằng đảm ọc

Nộc chọc chằng pá lống

80.       Lống họt pù chẳm tà

Lống họt nhà chẳm táng

Xảm xíp ngà táng hạu

Cau xíp ngà táng tỏm

Táng đở táng lống mè

85.       Kè đở kè lống piếng lế nọ?

Táng lống piếng bo thực nẻ làu

Tau lống lùm bo thực nẻ lấng

Táng đở đỉ nộc chích nẻ tau

Táng đở nộc chọc pá lống xì lống

90.       Lống họt huồng luổng mí mù xảo xang

Huồng quang mí mù xảo hổm

Xảo mướng bổn

Tòi hín ngấn hín cắm xà xà

Bào mướng phạ tòi tình xải ngấn

95.       Nộc chích chằng pá ọc

Nộc chọc chằng pá lống

Tốc xờ Thẻn tỉ lếch tỉ tóng xà xà

Quấn mướng phạ lảy lằng hổm quấn

Xảm xíp táng má hạu

100.    Cau xíp ngà má tỏm

Nộc chích chằng pá ọc

Nộc chọc chằng pá lống

Tốc xờ xuổn hom Náng Ảm

Xuổn chám Náng Ay

105.    Tốc xờ bòn phai nọi xảo nùm mía Thẻn

Tốc táng nặn cày bo quèn

Lèn táng nặn bo khới

Nộc chích chằng pá ọc

Nộc chọc chằng pá lống

110.    Lống họt nặm Tà Khái phóng hỏ

Nặm Tà Đắc Tà Đó phóng don

Nặm tong con pản hà phổn xán

Nộc nhá liệp lống tơ hả hứa

Nhá liệp mứa nửa hả thò

115.    Phượng nửa nặn mí cổn nộc ô

Phượng tơ nặn mí ồ nộc tến

Cảng chầng mí đỏn hỉn đỏn hè

Mí kè hỉn kè xái khặc khạy

Phai kè chạy lống pòng khào táng

120.    Tốc lống tồng ná Ló

Tốc lống tồng Có mướng phạ

Tốc lài lạ mướng phỉ

Ná đỉ hộc nha pong

Ná cọng hộc nha cá

125.    Ná lạnh Thẻn bo pục món

Ná hón Thẻn bo pục khau

Tồng luổng Thẻn vạy èn chạng

Tồng quang Thẻn vạy èn pứng pái

Tốc táng nị cày bo quẻn

130.    Lẻn táng nị cày cò bo khới

Khau piển bo pó pạc

Khau cạc bo pó pủm

Cốn mướng bổn cò phén pạc chá

Cốn mướng phạ cò phén pạc chệp

135.    Pảy nhằm xuổn nhằm xon xàu đà

Pảy nhằm ca xàu mảng

Hụng hới, cạp cày mứa bổn xía ló

Nhển hới, cạp cày mứa thườn xía ló

Nộc chích tăng pá cày ọc

140.    Nộc chọc pá cày lống

Lống tốc xờ tồng U Yến liến À

Tồng U À liến láu

Nộc xảu phai xáo nghến bo khòi

Cang còi phai xáo căm tải hàng luống táng

145.    Tốc táng nặn cày cò bo quẻn

Tốc táng nị cày cò bo khới

Nộc chích chằng bắt pá ọc

Nộc chọc bắt pá lống

Lống tốc xờ mướng Khụp cắp Khuổn

150.    Mướng chau muồn phú nhờ tấng lải

Xải pẻn Bổn tếnh bo hạng

Phọn đang hặn cằm tỉn chiếng

Tốc táng nị cày cò bo quẻn

Lẻn táng nị cày cò bo khới

155.    Nộc chích bắt pá ọc

Nộc chọc bắt pá lống

Lống tốc xờ

Thiểng hày tò xảm chàm cá

Thiểng ná tò xảm chàm cọ

160.    Một thoi cọ mí một hịp pả

Một thoi cá mí một hả cày

Hển tò cành bào nòm dết khảng

Hả xảo hám dết tạt

Tốc lống xờ mạy bống cặt đẻn hày

165.    Mạy lày cặt đẻn phỉ đẻn cốn

Tốc táng nị cày cò bo quẻn

Lẻn táng nị cày cò bo khới

Nộc chích chằng bắt pá ọc

Nộc chọc bắt pá lống

170.    Lống tốc xờ

Chặng hỉn luổng táy bổn mứa phỉnh đẹt

Pà pẹt phạ xáu hánh

Lống tốc xờ

Phỉ phắn mạy mải tà

175.    Phỉ phà mạy lải xiềng mải mướng

Lống tốc xờ

Hỉn pha phốc mồng ban

Hỉn pha phàn đả phò mồng mướng

Táng đở đỉ nộc chích pá tau

180.    Táng đở thau nộc chọc đảm lống

Lống táng pú Thảnh Cạt, lạt Thảnh Nửa

Lống táng quái hảu hắc hủ bảng

Lống táng pú Lằng Tường

Lống xờ mướng

185.    Ngúa tào hủa lống mướng tơ

Pển ngúa hảu lái

Quái tào hảng lống mướng piếng

Pển quái hảu pe

Be tào xang lống mướng lùm

190.    Pển be hảu bít hau lẳng

Lống táng pú dằm duôi

Huôi xủng tằm bốm piếng

Quảng kỉn nha kiểng ngấn kiểng cắm lống lùm

Lống tốc xờ

195.    Mướng Cạt ẳn tì bảng

Cảng Mướng Thảnh láng đải tì càu

Tốc mướng lùm lặc liếng

Tốc mướng piếng tồng cảng ton en

Cày chằng mứa dù pà cùm lảng ná

200.    Mứa dù pà xả lảng ban

Xọc kỉn bo pó pạc

Kỉn nha vạc bo pó pủm

Lặc kỉn khau hày huống vả

Lặc kỉn khau ná huống cọm

205.    Nón mạy hụng cạp mứa bổn

Nón đỉn nhển cạp mứa thườn

Dù đổng đỏi bo xẹp

Nẹp thườn bo yển

Cày nghỉn tộc lải

210.    Dạc hưn mứa phạ

Nộc chích chằng bọc

Nộc chọc chằng nẻ

Tau lống lùm hơ mí piếng

Lống piếng hơ cày mí chau

215.    Nộc chích nẻ táng đở cày ọc

Nộc chọc nẻ táng đở cày mứa ban

Cày chằng xỏ

Dù nắm cốn liến làn

Má xỏ dù nắm tàn pển cốn

220.    Cày chằng và

Cành nọi bo xu pống

Có cổm bo xu ạch đay

Khạch tau xỏ dết chịn tảng phắc

Chau lộm xỏ dết ngái

225.    Chau tải xỏ dết pừa

Tốc táng nị cày lẹo quẻn

Lẻn táng nị cày lẹo khới

Khau piển lẹo pó pạc

Khau cạc lẹo pó pủm

230.    Cày cò mí piếng dương thù

Mí cù dong cù kỉm

Pá cẳn kỉn khau piển pó pạc

Pá cẳn kỉn khau cạc tỉm pủm

Chau chằng áu mạy bống má xản vày

235.    Mạy lày má xản học

Cày chằng xày tỉm hắng ọc nhọc

Xày tỉm học ế nhế

Xíp nuồi bo hế thỏng

Xíp xỏng nuồi chằng pển học

240.    Phặc đay xíp xáo nghến bo dà

Phặc đay xáo ha mự tạch pển khúa

Cày tong chừ tè mờ hành pển

Cày tong tển tè lẻo nhắng nọi

Tố nừng pển tôn cày cằm

245.    Chàng tắm áu lực

Tố nừng pển tôn cày đảnh

Chàng pánh áu nọng

Tố nừng pển tôn cày đòn

Tắt tòn xờ lẻ

250.    Tố nừng pển tôn cày đẳm

Chằng pển chẳm cày đuột

            ./.

 

SINH RA GÀ

 

* Phần dịch nghĩa: Sinh ra gà

 

Mo đến kể Ẳm Ệt này

Cho chủ vía biết đường nó ra

Mo kể Ẳm Ệt gà

Cho chủ vía biết lối nó về

05.       Đây là lời từ cổ từ xưa thường kể

Lời từ tổ tiên truyền lại

Từ đời nào đời xưa

Gà còn ở mường Bôn cao vút

Ở mường trời mường sương cao xanh

10.       Ở mường Bôn không quen

Kiếm ăn trên mường trời không thạo

Tấm rơi không đầy mỏ

Thóc rơi không đầy diều

Người mường Bôn nhiều lời cạnh khóe

15.       Người mường trời nhiều lời nhiếc đau

Đi vào giẫm vườn rau họ mắng

Đi giẫm luống mạ họ chửi

Rằng sao diều hâu mường trời không tha vào rừng

Cáo mường Bôn cao không tha vào rừng rậm

20.       Nghe tủi, gà đi dạo bản

Nghe buồn, gà đi dạo mường

Nó mới ngó thấy nước mường dưới muốn uống

Ngó thấy đất mường bằng muốn ở

Chập tối nó vào hầu trời

25.       Tảng sáng nó vào hầu Then

Then thấy mới nói

Trời thấy, trời mới hỏi

Gà kia, lâu lâu lại đến

Chưa già cả gì lại về đây

30.       Thấy Then uống rượu đến ngó

Thấy Then uống rượu cần đến chúc phải không?

Hai tay khoanh trước ngực ngập ngừng

Rằng tôi thân nhỏ xin thưa với Then

Không phải thấy Then uống rượu đến ngó

35.       Không phải thấy Then uống rượu cần đến chúc

Nghe tủi, đi dạo bản

Nghe buồn, đi dạo mường

Ngó thấy nước mường dưới muốn uống

Ngó thấy đất mường bằng muốn ở

40.       Đến xin Then cho tôi xuống ở mường thấp

Đến xin trời cho xuống ở mường bằng

Then nói

Người mường bằng nó thường kỹ tính

Người mường dưới biết làm nhiều chuyện

45.       Mưa rơi thì nó biết gieo mạ

Sấm động nó biết làm mùa

Cẳng chân nhỏ mày có biết lội bùn

Cổ tròn mày có biết mang ách không?

Khách đến thì thịt mày trên đĩa thay rau

50.       Chủ mày hết đời họ lấy mày làm cơm trưa

Chủ chết họ giết mày làm bữa, nhận không?

Gà nói

Cẳng chân nhỏ tôi không lội bùn

Cổ tròn tôi không biết mang ách

55.       Tôi xin nhận

Khách đến thì thịt bày ra đĩa thay rau

Chủ hết đời xin được làm cơm trưa

Chủ chết cho giết để làm bữa

Nhận với Then, Then mới nghe

60.       Nhận với trời, trời mới bảo

Then chỉ đường cho gà ra

Chỉ lối cho gà xuống

Then cho chim chích đưa ra

Bảo chim sẻ dẫn xuống

65.       Xuống đến nương từ đời các bà xưa

Xuống đến ruộng từ đời ông tổ

Đến các đám ruộng họ hàng

Gà ở đường này không quen

Kiếm ăn ở nẻo này không thạo

70.       Tấm rơi không đầy mỏ

Thóc rơi không đầy diều

Người mường Bôn nhiều lời cạnh khóe

Người mường trời nhiều lời nhiếc đau

Đi vào giẫm vườn rau họ mắng

75.       Đi giẫm luống mạ họ chửi

Rằng diều hâu đến mà tha vào rừng

Cáo hãy đến mà tha vào rừng rậm

Chim chích mới đưa ra

Chim sẻ mới dẫn xuống

80.       Xuống đến ông tổ chăm bến nước

Xuống đến bà tổ chăm đường đi

Ba mươi nhánh đường tụ

Chín mươi nhánh đường giao nhau

Đường nào là đường xuống

85.       Nhánh nào là nhánh xuống mường bằng?

Đường xuống mường trần không biết thì hỏi

Đi xuống mường thấp không rõ thì hỏi han

Đường nào đẹp thì chim chích đưa đi

Đường nào chim sẻ dẫn xuống thì theo

90.       Xuống đến Hạn Khuống lớn có đám gái dọn dẹp

Hạn Khuống rộng có đám gái tụ về

Gái mường Bôn

Thổi đàn môi bằng vàng bằng bạc réo rắt

Trai mường trời gảy đàn tính dây bạc

95.       Chim chích mới đưa ra

Chim sẻ mới dẫn xuống

Đến nơi Then rèn sắt đúc đồng nhộn nhạo

Người mường trời lũ lượt tụ quân

Ba mươi đường về tụ

100.    Chín mươi nhánh đường giao nhau

Chim chích mới đưa ra

Chim sẻ mới dẫn xuống

Xuống đến vườn Hỏm[1] của Nàng Am

Vườn chàm Nàng Áy

105.    Xuống đến vườn nhỏ vợ trẻ Then trồng bông

Xuống đường đấy không quen

Kiếm ăn ở đường đấy không thạo

Chim chích mới đưa ra

Chim sẻ mới dẫn xuống

110.    Xuống đến bến Tà Khai[2] sóng cuộn

Nước Tà Đắc Tà Đo[3] sóng dập dềnh

Sóng xô đá nước tung như mưa rào

Chim chớ men bờ xuống mạn dưới tìm thuyền

Chớ men lên mạn trên tìm mái chèo

115.    Mạn trên ấy có hốc chim vạc

Mạn phía dưới có tổ bói cá

Mạn giữa có bãi cát bãi sỏi

Có dải cát dải sỏi nối tiếp

Qua dải cây rì rì thông ra lối đường đi

120.    Đi xuống cánh đồng Lò[4]

Xuống đến cánh đồng Co[5] mường trời

Đi qua nhiều mường ma

Ruộng lút bời cỏ ống

Ruộng quẹo lút cỏ tranh

125.    Ruộng Nà Lạnh nơi Then không trồng dâu

Ruộng Nà Hòn nơi Then không trồng lúa

Cánh đồng lớn Then dành để đua voi

Cánh đồng rộng Then làm nơi phi ngựa

Xuống đường đấy gà không quen

130.    Kiếm ăn ở đường đấy gà không thạo

Tấm rơi không đầy mỏ

Thóc rơi không đầy diều

Người mường Bôn nhiều lời cạnh khóe

Người mường trời nhiều lời nhiếc đau

135.    Đi vào giẫm vườn rau họ mắng

Đi giẫm luống mạ họ chửi

Rằng diều hâu đến mà tha vào rừng

Cáo hãy đến mà tha vào rừng rậm

Chim chích lại đưa gà ra

140.    Chim sẻ lại dẫn gà xuống

Xuống đến cánh đồng U Yên[6] kề bên đồng U À[7]

Cánh đồng U À và tiếp nối

Chim cu gáy bay hai chục ngày không hết

Cang Còi[8] đi hai mươi đêm chết gục giữa đường

145.    Xuống đường đấy gà không quen

Kiếm ăn ở đường này gà không thạo

Chim chích lại đưa gà ra

Chim sẻ lại dẫn gà xuống

Xuống đến mường Khụp[9] và mường Khuôn[10]

150.    Mường đấy vui có nhiều quan lớn

Nhảy múa vui hơn mường Bôn trên cao

Múa xòe dập dìu suốt ngày đêm

Xuống đường này gà không quen

Kiếm ăn ở đường này gà không thạo

155.    Chim chích lại đưa ra

Chim sẻ lại dẫn xuống

Xuống đến nơi

Chòi nương bằng ba gắp gianh

Lều ruộng bằng ba gắp cọ

160.    Mỗi dãy cọ có một gắp cá

Mỗi dãy gianh có một đùi gà

Thấy toàn cẳng trai trẻ làm dầm

Đùi gái tơ làm giát

Xuống đến nơi cây Bông ở ranh giới nương

165.    Nơi cây Lay làm ranh giới mường người- mường ma

Xuống đường này gà không quen

Kiếm ăn ở đường này gà không thạo

Chim chích lại đưa ra

Chim sẻ lại dẫn xuống

170.    Xuống đến

Cụm đá lớn người mường Bôn sưởi nắng

Rừng cây Pẹt[11] người mường trời nghỉ chân

Xuống đến nơi

Ma chặt cây đánh dấu bến nước

175.    Ma chẻ cây làm ván đánh dấu mường

Xuống đến nơi

Dặng đá lô nhô nhòm bản

Dặng đá lổn nhổn ngó trông mường

Đường nào đẹp thì chim chích đưa đi

180.    Đường nào sống thọ thì chim sẻ dẫn xuống

Xuống đến núi Thanh Cát[12], thác Thanh Nưa[13]

Xuống đường trâu sừng gãy, tai mỏng

Xuống đường núi Lằng Tường[14]

Xuống đến mường

185.    Bò quay đầu đi mường dưới

Thành bò sừng vằn

Trâu quay đuôi xuống mường bằng

Thành trâu sừng cụp

Dê quay sườn xuống mường thấp

190.    Thành dê sừng cong vặn xoắn vào lưng

Xuống đường núi trập trùng

Có bãi bằng và suối cạn vực sâu

Hươu ăn cỏ ánh bạc ánh vàng xuống mường thấp

Xuống đến nơi

195.    Mường Cát nơi đấy thênh thang

Ở nơi Mường Thanh chốn xưa nơi cũ

Xuống đến mường thấp mênh mang

Xuống mường bằng khoảng giữa đồng tiếp nối

Gà mới về ở nơi rừng Củm ven ruộng

200.    Về ở rừng cây dướng cạnh bản

Kiếm ăn không đầy mỏ

Ăn cỏ may không đầy diều

Đi ăn vụng lúa nương bông dài

Đi ăn vụng lúa ruộng bông cong

205.    Ngủ trên cây thì sợ diều tha về mường Bôn

Ngủ dưới đất thì sợ cáo tha về rừng rậm

Ở rừng thưa không yên lòng

Náu cạnh rừng không yên dạ

Gà thấy tủi sầu

210.    Muốn quay về trời

Chim chích mới bảo

Chim sẻ mới nói

Xuống mường thấp thì phải có đàn

Xuống mường bằng thì cho gà có chủ

215.    Chim chích lại bảo đường cho gà ra

Chim sẻ lại chỉ đường cho gà về bản

Gà mới xin

Được ở bên người thành đàn

Xin được ở chung với người trong bản

220.    Gà mới nói

Cẳng chân nhỏ không lội bùn

Cổ tròn không biết mang ách

Khách đến thì thịt bày ra đĩa thay rau

Chủ ngã xin được làm cơm trưa

225.    Chủ chết xin làm bữa

Xuống đường này gà đã quen

Kiếm ăn ở đường này gà đã thạo

Tấm rơi đã đầy mỏ

Thóc rơi đã đầy diều

230.    Gà đã có lứa như bó đũa

Có đôi như gọng kìm

Cùng nhau ăn tấm đã đầy mỏ

Bên nhau ăn thóc đã đầy diều

Chủ mới lấy cây Mạy Bông về đan lát

235.    Lấy cây Mạy Lay về đan ổ

Gà mới đẻ trứng đầy tổ lóc nhóc

Trứng đầy ổ bề huề

Đẻ mười quả chưa tới

Mười hai quả mới nên ổ đẹp

240.    Ấp được mười ngày, hai mươi ngày chưa thôi

Ấp được hai lăm ngày mới nở thành đàn

Gà được khắc tên từ lúc mới nở

Gà được đặt tên từ lúc còn non

Một con thành gà lông xám

245.    Khéo chăm đàn con

Một con thành gà lông đỏ

Khéo quý đàn gà em

Một con thành gà lông trắng

Làm thịt chặt miếng cho vào đĩa

250.    Một con thành gà lông đen

Đích thị thành gà Đuốt[15]

./.

 



[1] Hỏm: loại cây dùng lá để ngâm lấy nước màu đen để nhuộm váy áo (tương tự như với cây chàm).

[2] Tà Khai: bến sông mường trời.

[3] Tà Đo: bến đò mường trời.

[4] Đồng Lò: cánh đồng tưởng tượng ở mường Đúc khuôn tạo nên người.

[5] Đồng Co: theo quan niệm người Thái, có một cánh đồng đông vui trên mường trời, gọi là đồng Cắc đồng Co. Vui chơi ở cánh đồng này toàn là trai xinh gái đẹp, đó là linh hồn của những người chết non dưới trần gian.

[6] Đồng U Yên: cánh đồng tưởng tượng trên mường trời.

[7] Đồng U À: cánh đồng tưởng tượng trên mường trời.

[8] Cang Còi: con vật hiếm khi bắt gặp và di chuyển rất nhanh.

[9] Mường Khụp: mường tưởng tượng trên trời.

[10] Mường Khuôn: mường tưởng tượng trên trời.

[11] Cây Pẹt: chưa rõ.

[12] Thanh Cát: chưa rõ.

[13] Thanh Nưa: Mường Thanh Thượng thuộc đất Điện Biên bây giờ.

[14] Lằng Tường: chưa rõ.

[15] Gà Đuốt; gà cỗ cúng đầu tiên trong đám tang ma.


Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét