KỂ CHUYỆN MƯỜNG
* Phần phiên âm: Quám
tố mướng
Chiềm
tè cò pển đỉn pển nha
Cò
pển phạ tò thuông hết
Cò
pển đỉn pển pú
Cuột
pển hú pển bò
05. Mướng lùm cò pển Mướng Ôm, Mướng Ai, Mướng Ló nọc phạ
Nhám
nặn Thẻn luổng chằng tành xíp phắn Xa
Ha
phắn Táy
Lống
má kỉn phèn đỉn mướng lùm
Hạc
và dết phải bo mí mưởng
10. Dết mướng bo mí tạo
Xa
Cau làm phắn cẳn
Cốn
bo hụ chắc xắng
Kỉn
hại dù uôi pẳng pưởi
Chù
tố pỉnh hụ pạc
15. Chù tố nạc hụ họng
Chù
bong mạy năng pà đẳng nắn
Phủ
cốn cánh tố xắt pạch xương điểu
Pù
chau Thẻn luổng nhánh bo pển
Chằng
hơ bào quản Thẻn lống
20. Má tành phèn đỉn mướng lùm
Chằng
hơ mịt khau tò nuồi mạc phặc
Thụt
phắc pó vản hoi
Tành
hơ mí nặm dả lọc vẻn có
Mí
hẻ lực lếch lực tóng quàng quang quàng phềnh
25. Tấng kỉn khòi kỉn lạp
Quàng
lống nặm kỉn he kỉn pộc
Quàng
tốc bộc đay kỉn quảng kỉn phán
Quàng
tốc ban đay kỉn lực vẳn cốn
Cốn
bo nồi bo pè
30. Pừa mí hẻ lực lếch lực tóng
Hạc
ngoắm áu vẳn vạy
Hạc
và cốn thau cốn hụ lọc
Ngú
học ngú hụ tải
Cốn
bo nồi bo pè
35. Thau bo kè xò bỏng
Ẻ
kỉn xắng khạch má hạc đay
Mướng
bo hạy xắc dường ẳn đở
Khau
mết khau hạc má
Pả
mết pả hạc tau
40. Áu đay mết chù khú
Ngú
lải cầng bở mạy
Đay
họt chạt ngú tải
Cốn
dửn lải chằng pật
Dết
xấc ha ngú tải
45. Lánh ngái mảng tò phạ
Ha
xắt xình chù khú
Pảy
tăn hú ỷ tủ
Pặc
xảnh hơ ngú lọc
Cốn
học hơ cốn tải
50. Quám tiêng lải họt phạ
Nhám
nặn phạ chằng tằm lịt liếng
Phạ
chằng piếng on en
Tẳm
khau và cúng xạc
Tạc
khau và cúng pựn
55. Pằn phai lẹo và cúng pỉa
Bo
chừ phủa cánh mía hao xù
Thẻn
hụ Thẻn chằng chiệt tỉm chở
Bào
quản Thẻn chằng mứa
Tính
họt Thẻn luổng dết phạ xủng hưn
60. Nhá hơ cốn mướng lùm hưn mướng phạ đay ngài
Phạ
chằng dết lạnh xỉ xẹt
Chằng
dết đẹt xíu híu
Ngúa
quái mướng lùm chằng tải dạc nha
Khau
dù hày tải phỏi
65. Hỏi dù ná tải lạnh
Panh
dù xà tải khổ
Ngúa
quái tải dạc nha
Ai
bào cạ tải hàng cảng táng
Nhắng
tò Láng Ai cắp Láng Nhì
70. Xàu chằng mứa tăng chặng tăng lì năng Thảnh Nửa
Xút
mừa cóng hơ pả pộc pả náy lòng cò bo lòng
Xàu
chằng áu mạy hẹ má dết lì
Áu
mạy mì má dết phải
Ha
áu ngú má dệt
75. Ha áu khiệt má đói
Áu
tố hỏi má dết con xau
Áu
nộc cạu má dết chau pảng
Áu
thổ láng má dết náng làm
Áu
pom xe ké má dết nghẹ lau
80. Xển lau xển chì chò
Phạ
chằng dết mựt má xương àng hom
Cọm
má xương àng nín
Phổn
tốc lống mướng lùm xí xạo
Mịt
phổn tò nuồi mạc ngòa
85. Hà phổn tò nuồi mạc muôi
Chù
huôi nặm chù nóng
Chù
tạng nỏng tạng ná chù nhừng
Nặm
chằng pìn ang mứa bổn
Xải
pìn mốn mứa phạ
90. Nặm chằng thùm thuôm tặp pựn mướng phạ
Cốn
mướng lùm, chù tố chù tải mết
Nhắng
bo tải tò pết cánh cày
Đay
xảm bưởn nặm chằng hanh hển bộc
Đay
hốc bưởn nặm chằng hanh hển vắng
95. Thẻn chằng áu chết thẻo đẹt lống mướng lùm
Áu
pẹt thẻo phổn mứa phạ
Hỉn
cạp lám lẹo pười
Phạ
chằng dết xủng hưn xía mướng lùm
Xủng
xíp chồ nhính na
100. Ha xíp chồ nhính ông
Hốc
xíp chồ xiểng cỏng
Xủng
cợ xíp cỏng đai tò mè quái
Xủng
cợ xíp cỏng vải tò mè chạng
Hạc
và phèn đỉn mướng lùm
105. Đỉn cạp hỉn lẹo pười
Khóa
pển piềng lé té
Mạy
cắp nha bo ngọc ọc đay
Pừa
đỉn nhắng khảnh
Thẻn
chằng tành pển phắn cốn nhờ lệch kệch
110. Phảu áu xảm xíp thấc quái luổng cau pắn nọc
Lống
thảy cắp bán
Tành
cốn xủng nháo xò cổng tong phạ
Pảy
tạp hú nặm pìn ang mứa bổn
Xải
pìn mốn mứa phạ
115. Xỏng cốn xàu pùn tành mướng lùm mộm lẹo
Chằng
tào cứn mứa mướng phạ tì càu
Nhám
nặn pù chau Thẻn luổng
Chằng
pùn phắn cốn lống má tành phèn đỉn mướng lùm mờ
Chằng
hơ tạo Túm Hoáng lống má dết chau
120. Dết nỏng Xé
Chau
hủa Té, hủa Mà, Nặm Tao
Nhám
nặn pù chau Tạo Xuống chừ Ló Cắm Quàng
Chừ
Lím Ngám, Pạc Xí, Pạc Ói
Kỉn
phèn đỉn Mướng Ôm, Mướng Ai
125. Pù chau Thẻn luổng chằng hơ
Tạo
Xuống, Tạo Ngấn lống tành phèn đỉn mướng lùm
Hạc
và pù chau tấng xỏng bo hặp bo hản
Cò
pừa nhắng dạc đay pẹt xảu tóng cặm phạ
Cắp
pẹt nuồi mạc tau púng năng phạ
130. Pù chau Thẻn luổng cò bo khắt bo khỉn ẳn đở
Chằng
đay tành pẹt nuồi mạc tau púng
Cắp
pẹt xảu tóng cặm phạ
Áu
tấng phắn khau phắn pả
Áu
tấng xảm pắn xảm
135. Xảm họi xảm xíp xình phắn cốn
Lống
má tành phèn đỉn mướng lùm
Cày
nỏ, nộc nỏ, mự vến, chường phón, xử xảnh
Phắn
tau phắn tảnh chù ẳn xắn pong
Áu
tấng xảm xíp họi xảm xíp xình khau năng ná
140. Xảm họi xảm xíp xình pả năng nặm
Tành
xờ năng nuồi mạc tau púng tục mết
Pù
chau Thẻn luổng chằng dao hơ Tạo Xuống, Tạo Ngấn
Áu
má tành phèn đỉn mướng lùm
Tạo
Xuống Tạo Ngấn chằng má họt Tồng Xé chẻ phạ
145. Đản kẹo ương thí thược
Phớ
cò dan cổ lải bo cải lống đay
Chằng
tành hơ một mỏ chang
Tành
tum áu quái tấng lẳm
Áu
cắm tấng hoi
150. Đay tục pó nỏ pọm chằng xển mứa vay
Chau
phạ kẹo ương chằng nhạc
Phạ
a ngạp chằng ngáng
Lẹo
chằng bọc hơ tố ngúa lống còn
Ngúa
dan ngúa họng ằm bộ
155. Hảu mắn chị pảy na xía
Chằng
hơ quái lống còn
Quái
dan quái chằng họng ngạ à
Hảu
mắn chằng tào cứn lẳng
Chằng
hơ mạ lống còn
160. Mạ dan diến lòn hảu xía
Chằng
hơ quảng lống còn
Quảng
tòi lẳng chằng kếp đay hảu mạ
Chằng
lống má táng chau phạ bắc dết chòng
Lống
má táng chau phạ bòng dết táng
165. Chằng pển táng lống đỉ lống ngài xắc xai
Pù
chau Tạo Xuống Tạo Ngấn
Chằng
lống má họt mướng lùm chiếng cảng
Má
họt Mướng Ôm, Mướng Ai, Mướng Ló nọc phạ
Pù
chau Tạo Ngấn Tạo Xuống
170. Chằng pẳn mạc tau púng mứa mướng nọc
Tạch
hốc nuồi cắp hốc xảu tóng phạ
Pẳn
pảy Mướng Kẻo, Mướng Láo, Mướng Nhốn
Mướng
Cuôi, Mướng Ló, Mướng Dọ
Xỏng
nuồi mạc tau púng cắp xỏng xảu tóng phạ
175. Đỉ lẹo pù chau Tạo Xuống Tạo Ngấn
Chằng
lống má tành phèn đỉn Mướng Ló
Chằng
hơ Khủn Lướng dết mỏ
Chằng
áu mía năng Mướng Ló
Chằng
mí pù chau Tạo Ló đỉ lẹo
180. Hạc và pù chau Tạo Ngấn cò dù ban quẻn đẻn bo piếng
Chằng
cứn mứa Mướng Ôm Mướng Ai tì càu
Váng
Mướng Ló vạy hơ pù chau Tạo Xuống
Hạc
dết ban dết mướng
Pù
chau Tạo Xuống xỉnh mí pù chau Tạo Ló
185. Mứa thau kè chằng dảo mướng hơ Tạo Ló xang tành
Hạc
và tạo bo mí náng chau tén chau mỏn
Chằng
hặc áu căm tì pì nọng cuổng hướn
Dết
náng chau tén chau mỏn tứ đăm tứ xển
Cò
chằng xỉnh pển hển na pù chau Ta Lúc
190. Mí pù chau Ta Lảu
Mí
pù chau Lặp Lí
Ló
Lí, Lạng Ngạng, Lạng Quàng, Lạng Chượng chết chái
Tò
nặn pù chau Tạo Ló còi liệng xủng chủng nhờ
Kính
piếng đảng
195. Xang piếng mướng
Pù
chau Tạo Ló chằng pẳn phèn lực chái
Bài
lực tạo
…
./.
Xựp xắp lái
tem hỏng ồng Lò Văn Lả (Sơn La)
KỂ CHUYỆN MƯỜNG
* Phần dịch nghĩa: Kể
chuyện mường
Từ
ngày khởi thành đất thành cỏ
Khởi
tạo nên trời bằng mũ nấm
Tạo
nên đất nên núi
Xoáy
thành hố, thành mó đùn
05. Mường trũng khởi nên Mường Ôm, Mường Ai[1],
Mường Lò ngoài trời[2]
Thời
ấy Then Luông làm ra mười giống Xá[3]
Năm
giống người Thái
Xuống
"ăn" đất đai mường trũng
Ngặt
nỗi làm phai không có mương
10. Làm mường không có tạo
Xá
Cẩu[4]
đuổi chém nhau
Người
chẳng biết làm gì
Ăn
bừa bãi, ở trần truồng
Mọi
con đỉa đều biết nói
15. Mọi con vắt núi đều biết gọi
Mọi
ống tre nứa trong rừng đều biết gầm gào
Người
với loài vật như nhau
Ông
tổ Then Luông ngó thấy không được
Mới
cho quan trai trẻ trên Then xuống
20. Để chăm cho mặt đất mường trũng
Mới
cho hạt thóc bằng quả bầu
Ngọn
rau phải dùng rìu chặt
Làm
cho có bầu nước trường sinh đeo ở cổ
Có
chài đai sắt đai đồng ném rộng quăng xa
25. Rồi ăn gỏi ăn lạp[5]
Quăng
chài xuống nước ăn cá He[6],
cá Pộc[7]
Quăng
chài trên cạn ăn hươu ăn nai
Quăng
chài trong bản được ăn vía người
Người
không sinh sôi được
30. Bởi có chài đai sắt đai đồng
Chụp
bắt lấy vía
Mới
thấy người già thì biết lột
Rắn
già đầu bạc phơ rồi chết
Người
không sinh không sôi
35. Sống lâu cũng không già
Muốn
ăn gì gọi về là có
Mường
không khốn khó nỗi gì
Lúa
hết lúa tự đến
Cá
hết cá tự về
40. Lấy được đủ mọi thứ
Rắn
nhiều như lá cây
Đến
kỳ già rắn chết
Người
sống lâu sinh hư
Ngỗ
nghịch bắt rắn để giết
45. Ăn bữa trưa tối mắng chửi trời
Mọi
giống loài đều bị người đánh giết
Đi
rấp hang cóc tía
Bắt
cho rắn phải lột
Bắt
người già bạc đầu phải chết
50. Tiếng đồn lên đến trời
Thời
đấy trời còn thấp lè tè
Trời
còn phẳng lung liêng
Giã
gạo thì vướng chày
Phơi
thóc thì vướng nong
55. Quấn sợi thì vướng guồng
Không
phải vợ chồng cũng ngủ chung
Then
biết Then mới bực đầy dạ
Quan
trai trẻ mới về trời
Trình
cho Then biết để kéo trời cao lên
60. Không cho người mường trũng lên trời dễ dàng
Trời
mới làm ra hạn khô khốc
Làm
ra nắng chói chang
Trâu
bò mường trũng đói cỏ chết
Lúa
trên nương chết khóm
65. Ốc ở ruộng chết cạn
Bánh
men trên gác bếp chết khô
Trâu
bò chết đói cỏ
Chàng
đi buôn chết gục dọc đường
Chỉ
còn Lang Ai và Lang Nhì
70. Họ mới đi đặt Chặng, đặt Lỉ ở Thanh Nưa[8]
Tối
ngày mong cho cá Pộc, cá chép xuôi cũng không thấy xuôi
Họ
mới lấy cây Khẹ[9] về làm Lỉ
Lấy
cây Mỉ[10]
về làm Phai
75. Giết rắn đem duỗi dài
Giết
nhái đem quàn làm ma
Lấy
con ốc về làm đầu rau
Đem
con cú về làm chủ lễ
Lấy
chim khướu về làm mối mai
80. Lấy tắc kè về làm ông mời rượu
Cúng
rượu cúng nhăng nhít
Trời
mới làm cho bầu trời tối như chậu nước Hỏm[11]
Tối
ập xuống như chậu Nin[12]
Mưa
rơi xuống mường trũng ào ào
85. Hạt mưa to bằng quả vả
Cơn
mưa rơi như cơn quả gắm
Mọi
con suối đều lũ
Mọi
bờ ruộng bờ ao đều ngập
Nước
mới xoay vòng về Bôn
90. Nước thành dây xoáy cuộn về trời
Nước
dâng lên sát vòm trời
Người
mường trũng, mọi con vật chết sạch
Chỉ
có gà và vịt không chết
Được
ba tháng thì nước rút thấy gò
95. Được sáu tháng thì nước tụ thành vũng
Then
mới lấy bảy chùm tia nắng xuống mường trũng
Lấy
tám chùm dây mưa cuộn về trời
Đất
tầng nền mới rã
Trời
mới vút cao lên khỏi đất
100. Cao mười tầm tên nỏ
Năm
mươi tầm bắn súng
Sáu
mươi tầm tiếng chiêng
Cao
bằng mười đống tơ lớn bằng trâu
Cao
bằng mười đống dây mây lớn bằng voi
105. Thế nhưng trên mảnh đất mường trũng
Đá
xếp tầng rã nát
Tóe
thành mảnh loe toe
Cây
với cỏ không thể nào mọc
Bởi
đất còn cứng
110. Then mới làm ra giống người khổng lồ
Đốt[13]
lấy ba mươi con trâu đực có chín ngàn u
Xuống
để cày bừa
Làm
ra giống người cao đụng đến vòm trời
Đi
vá lỗ thủng vòm trời khiến nước quay về Bôn
115. Nước xoáy cuộn về trời
Hai
người họ đã sắp xếp mường trũng xong rồi
Mới
quay lên mường trời nơi cũ
Thời
đấy ông tổ, ngài Then Luông
Mới
gây giống con người xây dựng lại mường trũng mới
120. Rồi cho Tạo Tum Hoàng xuống làm chủ
Làm
ra Ao Xe
Chủ
vùng đầu nguồn sông Đà, sông Mã, sông Thao
Thời
đấy ngài Tạo Xuông tên là Lò Căm Quảng
Tên
Lim Ngam, Pạc Xi, Pạc Oi
125. "Ăn" vùng đất Mường Ôm, Mường Ai
Ngài
Then lớn mới cho
Tạo
Xuông, Tạo Ngân[14] xuống
xây dựng đất mường trũng
Thế
nhưng cả hai ngài không nhận, không đáp
Bởi
họ muốn được tám cột đồng chống trời
130. Cùng với tám quả bầu tròn trên mường trời
Ngài
Then Luông chẳng ngại ngần gì
Mới
đem cho tám quả bầu tròn
Cùng
với tám cột đồng chống trời
Đem
cho cả giống lúa, giống cá
135. Lấy thêm ba ngàn ba
Ba
trăm ba mươi họ loài người
Xuống
tạo lập mường trũng
Đủ
gà, đủ chim, sổ tính ngày, đồ cúng bái, chữ viết
Giống
bầu, giống dưa đủ loài các loại
140. Lấy cả ba mươi trăm, ba mươi giống lúa ở ruộng
Ba
trăm ba mươi giống cá ở nước
Đem
sắp xếp tất cả vào trong quả bầu tròn
Ngài
Then Luông mới trao cho Tạo Xuông, Tạo Ngân
Mang
xuống gây dựng ở mảnh đất mường trũng
145. Tạo Xuông, Tạo Ngân xuống đến cánh đồng Xe nơi góc trời
Vách
đá nhai lại tồm tộp
Ai
nấy sợ hãi không đi qua được
Mới
giao cho thầy cúng Mo Chang[15]
Soạn
sửa mang cả trâu đủ u[16]
150. Mang cả vàng đủ chuỗi
Được
đầy đủ cả rồi, đem cúng cầu xin
Chủ
đá nhai lại mới nể
Vách
đá nhai lại mới ngừng
Mới
bảo cho con bò xuống trước
155. Bò sợ, bò kêu "ùm bò"
Sừng
của nó vuốt ngược về phía trước
Mới
cho trâu xuống trước
Trâu
sợ, trâu mới gọi "ngá ạ"
Sừng
nó mới vuốt xuôi về sau
160. Rồi cho ngựa xuống trước
Ngựa
sợ nên rụng mất sừng
Rồi
cho hươu xuống tiếp
Hươu
đi sau nên nhặt được sừng ngựa
Mới
đi xuống đàng trời khoét thành lỗ thủng
165. Xuống đàng trời đẵn bậc thành đường
Nên
mới thành đường xuống dễ đi thong thả
Ông
tổ Tạo Xuông, Tạo Ngân
Mới
đi xuống đến mường trũng khoảnh giữa
Đi
đến Mường Ôm, Mường Ai, Mường Lò ngoài trời
170. Ông tổ Tạo Ngân, Tạo Xuông
Mới
chia quả bầu tròn về Mường Nọc
Nở
ra sáu quả cùng sáu cột đồng chống trời
Chia
đi Mường Keo[17], Mường
Lào[18],
Mường Nhôn[19]
Mường
Cuồi[20],
Mường Lò, Mường Dọ[21]
175. Hai quả bầu tròn cùng hai cột đồng chống trời
Đã
ổn, ông tổ Tạo Xuông, Tạo Ngân
Mới
xuống xây dựng đất Mường Lò
Mới
cho Khun[22] Lường
làm Mo
Khun
lấy vợ Mường Lò
180. Mới có ông tổ Tạo Lò, lành rồi
Ngặt
nỗi ông tổ Tạo Ngân ở bản bằng, ranh chẳng bằng[23]
Mới
quay về Mường Ôm, Mường Ai nơi cũ
Để
lại Mường Lò cho ông tổ Tạo Xuông
Để
khai khẩn bản mường
185. Ông tổ Tạo Xuông sinh ra ông tổ Tạo Lò
Khi
tuổi cao mới giao mường cho Tạo Lò cai quản
Thế
nhưng Tạo không có nàng chủ chăn, chủ gối
Mới
thương lấy chị em trong gia tộc làm nàng
Làm
chủ chăn, chủ gối, chủ đẳm, chủ cúng lễ
190. Mới sinh hạ được ông tổ Ta Lúc
Rồi
tiếp ông tổ Ta Lau
Cùng
ông tổ Lặp Li
Cùng
Lò Li, Lạng Ngạng, Lạng Quàng, Lạng Chượng bảy trai
Bằng
ấy, ông tổ Tạo Lò nuôi khôn chăm lớn
195. Thân thể sánh ngang họ hàng
Trí
tuệ sánh ngang bản mường
Ông
tổ Tạo Lò mới chia các con trai
Phân
quyền cho làm Tạo…
./.
Phỏng theo
ghi chép của ông Lò Văn Lả (Sơn La)
[1]
Mường Ôm, Mường Ai: Vùng ngọn nguồn sông Đà, sông Thao nay thuộc đất Trung Quốc.
[2]
Mường Lò ngoài trời: Mường Lò trần gian nay thuộc đất Trung Quốc, đừng nhầm với
đất Nghĩa Lộ thuộc tỉnh Yên Bái bây giờ.
[3]
Mười giống Xá: Những người Xá thời xưa nay thành các dân tộc Khơ Mú, Kháng,
Xinh Mun, Hà Nhi, Lô Lô, La Hủ, Si La, Cống, Phù Lá.
[4]
Xá Cẩu: người Xá búi tóc ngược trên đỉnh đầu, nay là dân tộc Khơ Mú.
[5]
Lạp: Món ăn bằng thịt sống của người xưa. Thời nay người Thái ăn lạp chín, lạp
tái, chế biến ngon.
[6]
Cá he: Cá ghé.
[7]
Cá pộc: Cá bọp.
[8]
Mường Thanh Thượng thuộc tỉnh Điện Biên ngày nay.
[9]
Cây Khẹ: Cây gỗ trời tức giận. Người Thái nói: Nếu lá cá chạch và khúc gỗ Khẹ
tươi cúng trời sẽ lập tức có sấm sét, bị trời đánh.
[10]
Cây Mỉ: loài gỗ khiến trời không ưa.
[11]
Hỏm: loài cây thân thảo, lá thường được dùng ngâm để lấy nước màu đen nhuộm váy.
[12]
Nin: nước màu xanh sẫm được ngâm từ lá chàm, dùng để nhuộm váy áo.
[13]
Đốt: Đốt lửa đúc thành.
[14]
Tạo Xuông, Tạo Ngân: Hai ông thuỷ tổ của người Thái Đen ở Việt Nam ngày nay.
[15]
Chang: ông mo thầy cúng, thầy xem lịch
tính số.
[16]
Trâu đủ u: Trâu mộng to.
[17]
Đất của người Kinh ở dưới vùng xuôi.
[18]
Vùng đất của người Lào.
[19]
Mường Nhôn (Mường Giôn): Ngày nay đã thuộc đất Trung Quốc.
[20]
Mường Cuồi: Vùng đất của người Thổ ở Thanh Hóa, Nghệ An.
[21]
Mường Dọ: vùng đất phía Bắc Lào Cai nay thuộc Trung Quốc. Xưa kia (...) có một
số dân Thái Mường Dọ di chuyển theo dọc sông Thao xuống rồi đến ở Phù Yên
(thuộc tỉnh Sơn La) và một số di chuyển vào miền núi phía tây Thanh Hoá, Nghệ
An cho đến bây giờ họ vẫn nhận là Táy Dọ (người Mường Dọ xưa).
[22]
Khun: Tầng lớp trên người Xá.
[23]
Ý nói hay xảy ra chuyện tranh chấp về ranh giới đất đai.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét