KHỞI TẠO NHỎ
* Phần phiên âm: Ẳm
ệt nọi
Thoi
nị mỏ tày Ẳm Ệt
Hơ
pù xưa hụ chắc táng ọc
Mỏ
tày ẳm tày ọc
Hơ
pù xưa hụ xọc táng má
05. Mờ láng cắp cắp mờ láng còn
Tòn
nừng nặn tè mờ láng đải
Mí
xảm pì nọng Ẳm Ệt
Chết
pì nọng Láng Chái
Dù
Mướng Bổn xủng ca
10. Dù Mướng Phạ mướng mọc xủng bảng
Dù
Mướng Bổn khảu ca
Dù
Mướng Phạ khảu ngán
Na
hả lếch hả tóng pảy quà
Na
hả còng pảy nhử
15. Khảu nhử làu
Pò
nhển hướn Thẻn kỉn mạc ba
Nhử
làu pò hàn Phạ kỉn mạc háy vảng
Phạ
chằng kiệt nhì nhứn
Thẻn
chằng phựn nhì nhừn
20. Chằng hơ xảm pì nọng Ẳm Ệt
Chết
pì nọng Láng Chái
Đỉn
Mướng Piếng hơ xàu lống tành
Lành
Mướng Tơ hơ xàu lống quàn
Tả
ngắc hủa hản xu
25. Chụ na mạc hản áu
Nhốc
tỉn xủng tào hả lống lùm
Tùm
tào hả lống piếng
Đỉn
Mướng Piếng khảu tành
Lành
Mướng Tơ khảu quàn
30. Xảm pì nọng Ẳm Ệt
Chết
pì nọng Láng Chái
Dải
cẳn kỉn tùa mướng lải pọng
Quèn
kỉn đíp kỉn đảnh bo dù xía lạ
Quèn
kỉn xa còi bo dù xía đải
35. Khảu chằng pảy hom nhển đỏn xạc
Pảy
hom nạc đỏn cảng
Đay
nhển ộm tò hứa
Đay
nhển chứa phứa tò lạu
Đay
nhển bo mí pạ thạc
40. Đay nạc bo mí pháy phảu
Chù
cốn chù lỏ lược
Ược
lớ đay hỏng kèm pháy đảnh
Nọng
ọt xờ và
Kỉn
đíp cháu xá lạ
45. Kỉn xa còi cháu tò nhử ảy
Háu
cò ván phú đở hưn xỏ pháy đỏm phạ
Và
đỏm phú đở hưn xỏ pạ đỏm Thẻn
Tả
đỉ xàu lé ọi
Tả
nọi xàu chằng lé hển
50. Ai láng bút dù đở cải má
Quám
cốc nọng pì xàu thải
Quám
pải nọng pì xàu vạu
Pịch
mứng khảnh xờ bỉn thẩng phạ
Pịch
mứng ca xờ bỉn thẩng Thẻn bo lạ?
55. Ván mứng hưn xỏ pháy đỏm phạ
Hưn
xỏ pạ đỏm Thẻn đay bo?
Hánh
luổng lải đay kỉn cà chang
Hánh
chạng mạ đay kỉn cà khái
Đay
kỉn cành quái ná
60. Đay kỉn hả bào ban
Tả
ngắc hủa hản xu
Chụ
na mạc hản pảy
Mắn
cò bỉn hưn Bổn nửa xủng ca
Hưn
Mướng Phạ xủng bảng
65. Bỉn xá cánh hau cuổng hướn Thẻn lị dù
Hau
cốt cụ ỉnh èm nớ tủ
Tả
đỉ Thẻn lé ọi
Tả
nọi Thẻn thau lé hển
Mứng
hển Thẻn kỉn ké má hạu
70. Hển Thẻn kỉn lau má ngắn và hứ?
Láng
bút chằng lạy chau cắp cánh chiếng Thẻn
Bo
chờ hển Thẻn kỉn ké má hạu
Bo
chờ hển Thẻn kỉn lau má ngắn đở lẹo
Cải
tè xảm pì nọng Ẳm Ệt
75. Chết pì nọng Láng Chái
Dù
Mướng Piếng bo dù xía lạ
Dù
Mướng Tơ bo dù xía đải
Pảy
hom nhển đỏn xạc
Pảy
hom nạc đỏn cảng
80. Đay nhển ộm tò hứa
Đay
nhển chứa phứa tò lạu
Đay
nhển bo mí pạ thạc
Đay
nạc bo mí pháy phảu
Kỉn
đíp cháu tò xá lạ
85. Kỉn xa còi cháu tò nhử ảy
Xàu
cò ván khoi má xỏ pháy đỏm phạ
Má
xỏ pạ đỏm Thẻn
Xỏ
tàn bành hơ dường bành mắn
Pẳn
hơ dường mắn xày
90. Thẻn và
Bo
pẳn cò nhín chở
Bo
hơ cò nhỉn ải
Thẻn
chằng má thảm ai láng bút và
Tả
mứng dù tì đở là ai láng bụt hới?
95. Láng bụt hản và
Hủa
dù đở tả khoi dù nặn
Áu
mứng hau cuổi hạt
Chớ
nhắng hển xảnh bo lạ?
Hơ
mứng hau dù hảy tồm hảy khánh
100. Chớ nhắng hển hùng bo lạ?
Láng
bụt và
Áu
khoi hau cuổi hạt
Chớ
nhắng hển xảnh
Áu
khoi hau hảy chum hảy khánh
105. Chớ bo nhắng hển hùng đở lẹo
Thẻn
chằng hơ láng bụt hau dù hảy khánh
Phèn
pé Thẻn má bẳng na
Phèn
pha Thẻn má bẳng tả
Thẻn
chợ bào nọi áu mạy má bắc dết háng
110. Bắc hú cảng xỏng táng tọc cọc
Dết
nong nanh dòng cành phán
Lám
lím dòng nuột cung
Lung
mung dường mụng mủ
Xỏng
mứ phú hục hù
115. Xỉ út u noi nừng từn pháy
Quắn
cải hủa chằng dà
Pháy
piếng na chằng váng
Thẻn
chằng nộp xờ mứ
Thẻn
chằng tứ xờ nịu
120. Pháy đảnh tông cảng hướn dàng dàng
Quám
xằng chau pò phạ láng bụt tau lống piếng
Lống
họt huôi hỉn lạt
Lống
họt tạt hỉn háy
Thẻn
dết lốm lống đắp xía pẻo
125. Dết hà phổn lống xẻo xía cò
Láng
bụt lống mỏng dường hỏi vàu
Lống
pàu dường hỏi ná
Lống
bảu dòng cang cá lảy nặm
Bo
chờ Thẻn bo hơ
130. Thẻn hặc hơ nặm hụ lảy
Thẻn
hặc hơ pháy hụ may
Lống
cảng táng nặm lạt
Lống
cảng tạt lốm đắp
Lỏ
lớ đay lỏ lược
135. Ược lớ đay hỏng hặc pháy đảnh là nọ?
Nhển
luổng hụ nàu
Nhển
thau mắn hụ póng
Kỉn
đíp cháu hụ xa lạ
Kỉn
xa còi cháu tò nhử ảy
140. Tả đỉ xàu chằng lé ọi
Tả
nọi xàu chằng lé hển
Ai
láng lượt dù hủa ná
Bỉn
táng ná má xù
Quám
cốc chết chau thải
145. Quám pải chết chau vạu
Hển
phủ đay nhển luổng má hạu
Đay
nhển thau má ngẳn và hứ
Bo
tiện cắp cạnh bo đới lở lẹo
Cà
hủa cằm cú lấng quà
150. Na cày cú lấng téo
Bo
chừ hển xủ đay nhển luổng má hau
Bo
mèn hển xủ đay nhển thau má ngẳn đở lẹo
Chết
pì nọng cò tắm áu
Láng
lượt dết nọng dết pì liến lệch
155. Tắm áu láng lượt dết piềng liến lắm
Quám
cốc xàu chằng thải
Quám
pải xàu chằng vạu
Phủ
cò đay nhển ộm tò hứa
Đay
nhển chứa phứa tò lạu
160. Đay nhển bo mí pạ thạc
Đay
nạc bo mí pháy phảu
Pịch
mứng khảnh bỉn thẩng phạ
Pịch
mứng ca bỉn thẩng Thẻn đay bo
Láng
lượt và
165. Pịch cú khảnh chờ bỉn thẩng phạ
Pịch
cú ca chờ bỉn thẩng Thẻn
Ván
mứng hưn xỏ pháy đỏm phạ
Hưn
xỏ pạ đỏm Thẻn đay bo?
Xía
hánh chớ đay kỉn cà chang
170. Hánh tò chạng đay kỉn cà khái
Bo
tả ngắc hủa hản xu
Chụ
na mạc láng lượt bo hản áu
Quám
cốc láng lượt chằng thải
Quám
pải láng lượt chằng vạu
175. Hơ cú pảy kỉn cành quái ná
Hơ
cú pảy kỉn hả quái hày
Kỉn
cành bo hơ lượt nhọi
Kỉn
lượt bo hơ pển nỏn
Cò
đỉ tiện cò ngám
180. Tảm chở uôn mặc lóng chở bản
Tảm
chở phâng dù lạn mắn hạc xản hắng
Mặc
dòng hơ mứng dương nặn
Tả
ngắc hủa láng lượt hản xu
Chụ
na mạc láng lượt hản pảy
185. Láng lượt chằng bỉn hưn bổn nửa ngoành ngoành
Bỉn
xá cánh hưn hướn Thẻn cuồi cạu
Tốc
hướn Thẻn hển Thẻn kỉn lau
Hển
chau pò phạ kỉn ké
Láng
lượt chằng mứa lạy Thẻn đay cau lộp
190. Nộp Thẻn đay cau tao
Lạy
chau đay cau từa chằng xả
Thẻn
hển Thẻn chằng và
Phạ
hển phạ chằng thảm
Hủa
bo hảo xắn hứ mứng tau
195. Thau bo kè má việc xắn hứ?
Hển
Thẻn kỉn ké má hạu
Hển
Thẻn kỉn lau bùa cọm má ngắn và hứ?
Láng
lượt cò nhỏ mứ hưn piếng ảng xỏ cha
Nhỏ
mứ hưn piếng tả xỏ cào
200. Bo chờ hển Thẻn kỉn ké má hạu
Hển
Thẻn kỉn lau má ngắn đở lẹo
Tại
tè táy Mướng Lùm lắc liếng
Táy
Mướng Piếng tồng cảng on en
Mí
xảm pì nọng Ẳm Ệt
205. Chết pì nọng Láng Chái
Pảy
hom đay nhển bo mí pạ thạc
Đay
nạc bo mí pháy phảu
Xàu
bán khoi má xỏ pháy đỏm phạ
Má
xỏ pạ đỏm Thẻn
210. Xỏ tàn bành hơ dường bành mắn
Pẳn
hơ dường pẳn xày
Thẻn
và
Bo
pẳn cò nhỉn chở
Bo
hơ chờ nhỉn ải
215. Thẻn chằng má thảm ai láng lượt
Tả
mứng dù tì đở là láng lượt hới?
Láng
lượt chằng má hản và
Hủa
khoi dù tì đở tả khoi dù tì nặn
Áu
mứng hau dù cuổi hạt
220. Chờ nhắng hển xảnh bo lạ?
Áu
mứng hau dù hảy khánh
Chờ
nhắng hển hùng bo lạ?
Láng
lượt chằng má và
Áu
khoi hau cuổi hạt
225. Chờ bo nhắng hển xảnh
Áu
khoi hau dù hảy khánh
Chờ
nhắng hển hùng
Thẻn
chằng áu láng lượt hau dù cuổi hạt
Phèn
pé Thẻn áu má bẳng na
230. Phèn pha Thẻn áu má bẳng tả
Thẻn
chợ bào nọi
Áu
mạy má phà dết hang
Xỏng
táng tọc cọc
Dết
nong nanh dương cành phán
235. Lám lím dường nuột cung
Lúng
múng dường mụng mủ
Xỏng
mứ phủ hục hù
Xỉ
út u noi nừng từn pháy
Quắn
piếng hủa chằng dà
240. Pháy piếng bà chằng váng
Thẻn
chằng nộp xờ mứ
Thẻn
chằng tứ xờ nịu
Pháy
đảnh tốc cảng hướn nhằng nhằng
Quám
xằng lẹo láng lượt bỉn lống
245. Tốc lống huôi hỉn lạt
Lống
pòng tạt hỉn háy
Thẻn
dết hà lốm luổng lống đắp xía pẻo
Dết
hà phổn lống xẻo xía cò
Láng
lượt lống đải dòng hỏi vàu
250. Lống pàu dường hỏi ná
Lống
bảu dòng cang cá lảy nặm
Má
họt xảm pì nọng Ẳm Ệt
Chết
pì nọng Láng Chái
Quám
cốc khảu thải
255. Quám pải xàu vạu
Thẻn
bo hặc pẳn hơ
Thẻn
nhỉn bo pẳn õ
Thẻn
hặc hơ nặm hụ lảy
Hơ
pháy hụ may
260. Lống họt huôi hỉn lạt
Họt
tạt hỉn háy
Thẻn
dết hà lốm lống đắp xía pẻo
Dết
hà phổn lống xẻo xía cò
Lỏ
lớ đay lỏ lược
265. Ược lớ đay hỏng kèm cắm đảnh
Nhển
luổng hụ nàu
Nhển
thau hụ póng
Láng
lượt và
Tả
đỉ cốc pịch cú lé ọi
270. Tả nọi cốc pịch cú lé hển
Cú
chừ vạy cuổng chở khặc khạy
Chừ
áu vạy má đay bo lứm
Thẻn
áu mạy má dết hang
Pắc
hú cảng xỏng táng tọc cọc
275. Dết nong nanh dương cành phán
Lám
lím dòng nuột cung
Lúng
múng dương mụng mủ
Xỏng
mứ phủ hục hù
Xỉ
út u noi nừng từn pháy
280. Xảm pì nọng Ẳm Ệt
Chết
pì nọng Láng Chái
Chằng
áu đay nặm hụ lảy
Áu
đay pháy hụ may
Đay
pháy khảu tốp mứ hổ xà
285. Cổng hánh chờ hửn cà chang
Hánh
đằng chạng chờ xờ cà khái
Cắm
luổng lải bo nhắng lường chằng
Cọng
băng bào nòm hảm mứa
Bo
tả ngắc hủa hản xu
290. Chụ na mạc láng lượt bo hản áu
Quám
cốc chết pì nọng bắc thải
Quám
pải pì nọng bắc vạu
Lắm
ngấn tò lắm long áu bo?
Xảo
nòm ban pọng dết mía áu bo?
295. Náng ọt phổm xảng
Náng
cảng phổm nháo na mày
Na
hảo mày cứ dương bọc cái
Ải
náng hỏm dương múi bọc què
Lằm
thì tẹ cứ dường náng tiển áu bo?
300. Bo tả ngắc hủa hản xu
Chụ
na mạc láng lượt bo hản áu
Quám
cốc chết pì nọng tăng thải
Quám
pải pì nọng bắc vạu
Bo
chờ đuổng cọng nọi xíp xì xẻn tả
305. Hả ẳn đở xờ má ẳn nặn
Cổng
hánh xờ cà chang
Chạng
mạ tố thào áu mứa áu bo?
Bo
tả ngắc láng lượt bo hản xu
Chụ
na mạc bo hản áu
310. Quám cốc chết pì nọng bắc thải
Quám
pải chết pì nọng bắc vạu
Bo
chờ tàn chở uôn mặc lóng chở bán
Mặc
hành phâng dù lạn mắn hạc xản hắng
Mặc
nhóng đở xờ và
315. Tả ngắc hủa láng lượt hản xu
Chụ
na mạc láng lượt hản áu
Mắn
má và
Xỏ
kỉn cổng Mướng Piếng bo hợt
Xỏ
kỉn lượt Mướng Tơ bo húa
320. Nhỉn quám nặn pì nọng tốp mứ hổ xà xà
Cò
đỉ tiện cò ngám bo dòng
Bo
đay pọng thoi thì lải quám
Xỏ
hơ láng lượt kỉn cổng mướng bo hợt
Đay
kỉn lượt Mướng Tơ bo húa
325. Hơ pảy kỉn cành quái ná
Hơ
kỉn hả quái hày
Kỉn
cành bo hơ nhọi lượt
Kỉn
lượt bo hơ pển nỏn
Tả
ngắc hản xu
330. Chụ na mạc láng lượt hản áu
Láng
lượt chằng đay pảy kỉn cành quái ná
Đay
pảy kỉn hả quái hày tè nhám kháo nặn
Ai
láng bút xờ
Pảy
chục khi nạc nớ ná
335. Chục khi mủ khi mả xang ban
Chục
khi mủ chờ hạc
Chục
khi nạc chờ ướn
Láng
bút cò kiệt nhì nhứn
Xốp
bườn mứa nửa hôm na
340. Ẳn và xảm pì nọng Ẳm Ệt
Chết
pì nọng Láng Chái
Đay
nhển lừa mí pạ thạc
Đay
nạc lẹo mí pháy phảu
Xàu
cò pảy kếp nha liệp nỏng
345. Dết cỏng phứn nớ tà
Mạy
xảm vá khảu cài dết nảng
Phảu
xía hủa xía hảng nhển luổng lẹo may
Áu
mứa xay cảng tà nặm lín
Áu
mứa xay cảng lín nặm ạp
350. Khảu cò hạp áu chịn mứa hướn
Khảu
cò phắn nhển dết xa
Phà
nhển dết ngái
Mộm
kỉn ngái khảu chạc
Mộm
kỉn nạc khảu tải
355. Ai nừng cải pển
Tôn
nảm hỏ
Pển
cỏ đông đang
Ai
nừng cải pển
Láng
hụng bỉn xủng
360. Láng nhúng bỉn qua
Ai
nừng cải pển
Tạo
Láng Lột Láng Lẻ, kè Láng Mạt
Ai
nừng cải pển
Thẻn
Bắc cắp Thẻn Bằm
365. Pết nọi họng cuổng xày
Cày
nọi họng cuổng tở cò nhỉn
Ai
nừng cải pển
Tôn
nha cạp
Hạp
nha xáy
370. Ai nừng cải pển
Tạo
hủa pom nón xái
Tạo
hủa lái lươm nón nặm
Náng
ọt phổm xảng dù xuôm cảng
Náng
cảng phổm nháo dù xuôm chầng
375. Ai nừng cải pển
Tạo
cau cảng náng cau cừa
Tạo
nhệp nhạp phắng xiểng
Tạo
chỏm puộc buộc ngú
Tạo
cắn cú nọc ban
380. Xưa làng măn tỉn đảy
Tạo
kì pháy lường may
Mỏ
tày Ẳm Ệt hơ chết chau
Nghến
nị lẹo hụ chắc táng ọc
Mỏ
tày ẳm ọc nghến nị
385. Chết chau lẹo hụ xọc táng má mộm bõ
Chết
chau chừ cuổng chở khặc khạy
Chết
chau chừ vạy na cày nhá lứm!
./.
KHỞI TẠO NHỎ
* Phần dịch nghĩa: Khởi
tạo nhỏ
Dòng
này mo kể Ẳm Ệt[1]
Để
ông tổ áo[2]
biết được đường ra
Mo
kể vào và ra Ẳm Ọc[3]
Cho
ông tổ áo biết quãng đường về
05. Ngày xưa với thời trước
Đoạn
trước đó từ ngày đã lâu
Có
ba anh em nhà Ẳm Ệt
Bảy
anh em nhà Lang Chai
Ở
mường Bôn cao vút
10. Ở mường trời mường sương cao xanh
Ở
mường Bôn họ gan dạ
Ở
mường trời họ ngỗ ngược
Nỏ
cánh bằng sắt bằng đồng họ đi săn
Nỏ
cánh cong họ đi ngắm bắn
15. Họ nhắm trúng
Cầy
già nhà Then đi ăn quả đa
Nhắm
trúng ngan già nhà Then đi ăn quả si rụng
Trời
mới giận hậm hực
Trời
mới tức sục sôi
20. Mới cho ba anh em nhà Ẳm Ệt
Bảy
anh em nhà Lang Chai
Đất
mường bằng cho họ xuống sắp đặt
"Chuồng"
mường dưới cho họ xuống sắp xếp
Mắt
trông đầu gật lấy
25. Người mặt đẹp nhận đi
Nhấc
chân cao về phía mường thấp
Quay
chân đi xuống mường bằng
Đất
mường bằng họ sắp đặt
"Chuồng"
mường dưới họ sắp xếp
30. Ba anh em nhà Ẳm Ệt
Bảy
anh em nhà Lang Chai
Chia
nhau đi ăn khắp mường nhiều Pọng
Quen
ăn sống ăn tanh không thích ở vậy
Quen
ăn Kin Xa[4]
chẳng muốn ngồi không
35. Họ mới đi săn cầy rừng khoảnh
Đi
săn rái cá gò giữa
Được
con cầy to bằng thuyền
Được
cáo to bằng bồ lúa
Được
cầy không có dao mổ
40. Được rái cá không có lửa thui
Mỗi
người cùng ao ước
Sao
cho được của quý lửa thui
Ông
út thì bảo
Ăn
sống không bằng ăn Xa
45. Ăn Xa thì sợ bị ho hen
Ta
sẽ nhờ ai lên xin lửa với trời
Sẽ
cậy ai lên xin dao với Then
Mắt
tinh họ liếc thấy
Mắt
tường họ nhìn rõ
50. Chàng bọ hung chợt thấy đi qua
Lời
gốc[5]
anh em họ thưa
Lời
ngọn[6]
anh em họ nói
Cánh
mày khỏe chắc bay tận trời
Cánh
mày cứng có bay tận Then được không?
55. Nhờ mày lên xin lửa với trời
Lên
xin dao với Then được không?
Bỏ
sức nhiều thì được trả công
Cỗ
voi ngựa được ăn cả đám
Được
hút máu cẳng trâu ngoài đồng
60. Được hút máu cẳng trai trong bản
Mắt
trông, đầu gật nhận
Mặt
đẹp bọ hung nhận đi
Nó
mới bay lên mường Bôn cao vút
Lên
mường trời cao xanh
65. Bay nghiêng vào nấp trong nhà Then
Vào
thu lu nấp bên khe cửa
Mắt
tinh Then liếc thấy
Mắt
tường Then nhìn rõ
Mày
thấy Then uống rượu đến ngó
70. Thấy Then uống rượu đến mừng phải không?
Bọ
hung mới lạy rồi cất lời thưa Then
Không
phải thấy Then uống rượu đến ngó
Chẳng
phải thấy Then uống rượu đến mừng đâu
Bởi
từ ba anh em nhà Ẳm Ệt
75. Bảy anh em nhà Lang Chai
Ở
mường bằng không ở vậy
Ở
mường dưới chẳng ở không
Đi
đuổi cầy rừng khoảnh
Đi
săn rái cá gò giữa
80. Được cầy to bằng thuyền
Được
cáo to bằng bồ lúa
Được
cầy không có dao mổ
Được
rái cá không có lửa thui
Ăn
sống không bằng ăn Xa
85. Ăn Xa thì sợ bị ho hen
Họ
mới cậy tôi đến xin lửa với trời
Đến
xin dao với Then
Xin
ngài sẻ cho như sẻ của
Chia
cho như chia trứng
90. Then bảo
Không
chia thì cũng dở
Không
cho thì cũng phiền
Then
mới đến hỏi chàng bọ hung
Mắt
mày đặt ở chỗ nào hở bọ hung?
95. Bọ hung bảo rằng
Đầu
ở đâu mắt tôi ở đó
Bỏ
mày vào sọt Cuôi[7] thủng
Mày
còn nhìn thấy không?
Cho
mày vào trong chum sành lớn bé
100. Mày còn nhìn thấy không?
Bọ
hung bảo
Cho
tôi vào trong sọt Cuôi thủng
Tôi
còn nhìn thấy
Cho
tôi vào trong chum sành lớn bé
105. Tôi không còn nhìn thấy gì
Then
mới cho bọ hung vào trong chum sành
Mảnh
vải tơ che mặt
Mảnh
vải bông che mắt
Then
sai trai trẻ lấy cây về khoét làm máng
110. Khoét lỗ giữa, hai đầu đóng cọc
Làm
trụ quay như cẳng nai
Cạo
bùi nhùi như râu tôm
Bùng
nhùng như ổ lợn
Hai
tay họ xoay miết
115. Cọ ken két một hồi ra lửa
Khói
lên quá đầu thì ngừng quay
Ngọn
lửa lên ngang mặt mới buông
Then
mới chia tận tay
Then
mới trao tận ngón tay cầm
120. Lửa đỏ cháy giữa nhà bùng bùng
Chàng
bọ hung chào Then rồi quay xuống
Xuống
đến suối đá phiến
Xuống
đến thác đá xếp
Then
làm cơn gió xuống tắt mất lửa
125. Làm cơn mưa xuống dập mất tàn
Chàng
bọ hung xuống tay không như vỏ ốc
Xuống
tay trắng như thể vỏ ốc ruộng
Xuống
nhẹ như cọng gianh trôi dòng
Không
phải Then không cho
130. Then khắc cho nước biết chảy
Then
khắc cho lửa biết cháy
Xuống
đến suối nước trào
Xuống
đến thác gió thổi tắt
Lo
sao lo cho được
135. Biết làm sao để được lửa quý bây giờ?
Cáo
to thì biết thối
Cầy
già thì biết trương
Ăn
sống không bằng ăn Xa
Ăn
Xa thì sợ bị ho hen
140. Mắt tinh họ liếc thấy
Mắt
tường họ nhìn rõ
Chàng
ruồi trâu ở phía đầu đồng
Bay
qua ruộng đến đây
Lời
gốc bảy chàng hỏi
145. Lời ngọn bảy chàng nói
Thấy
chúng tôi được cáo to đến ngó
Được
cầy già đến mừng phải không?
Không
phải thế, chẳng phải như thế
Trời
chập tối tôi thường qua đây
150. Gà gáy sáng tôi thường lui tới
Không
phải thấy được cáo to đến ngó
Không
phải thấy được cầy già đến mừng đâu
Bảy
chàng trai nhận lấy
Cùng
ruồi trâu làm kết nghĩa muôn đời
155. Nhận ruồi trâu làm bạn bè muôn thở
Lời
gốc họ mới hỏi
Lời
ngọn họ mới nói
Chúng
tôi được cầy to bằng thuyền
Được
cáo to bằng bồ lúa
160. Được cầy không có dao mổ
Được
rái cá không có lửa thui
Cánh
mày khỏe bay tận trời
Cánh
mày cứng bay lên tận Then được không?
Ruồi
trâu nói
165. Cánh tôi khỏe bay được đến trời
Cánh
tôi cứng bay được lên Then
Nhờ
mày lên xin lửa với trời
Cậy
mày lên xin dao với Then được không?
Bỏ
sức nhiều thì được trả công
170. Cỗ voi ngựa được ăn cả đám
Mắt
trông, đầu không gật
Mặt
đẹp chàng ruồi trâu không nhận đi
Lời
gốc ruồi trâu mới hỏi
Lời
ngọn ruồi trâu mới nói
175. Cho tôi hút máu cẳng trâu ngoài đồng
Cho
tôi hút máu chân trâu trên nương
Hút
máu cẳng chân không cho máu chảy
Hút
máu không để có giòi
Đẹp
lòng và đẹp dạ
180. Tùy lòng đẹp và tùy dạ vui
Như
thể ong trên vách đá chọn nơi làm tổ
Muốn
sao thì cho mày được thế
Mắt
trông, đầu gật nhận
Mặt
đẹp chàng ruồi trâu nhận đi
185. Ruồi trâu mới bay lên mường Bôn vun vút
Bay
nghiêng lên nhà Then gốc cội
Vào
nhà Then thấy Then uống rượu
Thấy
trời uống rượu cần
Ruồi
trâu đến lạy Then được chín vái
190. Giập đầu lạy Then chín lượt
Lạy
trời được chín lạy mới thôi
Then
thấy Then mới nói
Trời
thấy trời mới hỏi
Đầu
không bạc có việc gì ngươi đến
195. Tuổi chưa già đến có việc gì?
Thấy
Then uống rượu đến ngó
Thấy
Then uống rượu cần đến mừng phải không?
Ruồi
trâu mới chắp tay lên ngực thưa Then
Chắp
tay lên ngang mặt xin nói
200. Không phải thấy Then uống rượu đến ngó
Thấy
Then uống rượu đến mừng
Bởi
tại người dưới mường thấp xa xăm
Người
mường bằng khoảng giữa[8]
chênh vênh
Có
ba anh em nhà Ẳm Ệt
205. Bảy anh em nhà Lang Chai
Đi
săn được cầy không có dao mổ
Được
rái cá không có lửa thui
Họ
mới cậy tôi đến xin lửa với trời
Đến
xin dao với Then
210. Xin ngài sẻ cho như sẻ của
Chia
cho như chia trứng
Then
bảo
Không
chia thấy cũng dở
Không
cho thấy cũng phiền
215. Then mới đến hỏi chàng ruồi trâu
Mắt
mày đặt ở chỗ nào hở ruồi trâu?
Ruồi
trâu mới thưa rằng
Đầu
tôi ở đâu mắt tôi ở đó
Bỏ
mày vào sọt Cuôi thủng
220. Mày còn nhìn thấy không?
Cho
mày vào trong chum sành
Mày
còn nhìn thấy sáng không?
Ruồi
trâu mới đến bảo
Cho
tôi vào trong sọt Cuôi thủng
225. Tôi không còn nhìn thấy
Cho
tôi vào trong chum sành
Tôi
vẫn còn nhìn được
Then
mới cho ruồi trâu vào trong sọt Cuôi thủng
Mảnh
vải tơ Then đem che mặt
230. Mảnh vải bông Then đem che mắt
Then
sai trai trẻ
Lấy
cây về chẻ làm máng
Hai
đầu đóng cọc
Làm
trụ quay như cẳng nai
235. Cạo bùi nhùi như râu tôm
Bùng
nhùng như ổ lợn
Hai
tay họ xoay miết
Cọ
ken két một hồi ra lửa
Khói
lên quá đầu thì ngừng quay
240. Ngọn lửa lên ngang mặt mới buông
Then
mới chia tận tay
Then
mới trao tận ngón tay cầm
Lửa
đỏ cháy giữa nhà bùng bùng
Chàng
ruồi trâu chào rồi quay xuống
245. Xuống đến suối đá phiến
Xuống
đến thác đá xếp
Then
làm cơn gió to xuống tắt mất lửa
Làm
cơn mưa xuống dập mất tàn
Chàng
ruồi trâu xuống tay không như vỏ ốc
250. Xuống tay trắng như thể vỏ ốc ruộng
Xuống
nhẹ như cọng gianh trôi dòng
Đến
gặp ba anh em nhà Ẳm Ệt
Bảy
anh em nhà Lang Chai
Lời
gốc họ nói
255. Lời ngọn họ hỏi
Then
không thương, không chia cho à?
Then
không chia, không cho à?
Then
khắc cho nước biết chảy
Then
khắc cho lửa biết cháy
260. Xuống đến suối đá lát
Xuống
đến thác đá phiến
Then
làm cơn gió to xuống tắt mất lửa
Làm
cơn mưa xuống dập mất tàn
Lo
sao lo cho được
265. Biết làm sao để được lửa quý bây giờ?
Cáo
to thì biết thối
Cầy
già thì biết trương
Ruồi
trâu nói
Mắt
tinh dưới cánh tôi liếc thấy
270. Mắt nhỏ dưới cánh tôi thấy rõ
Tôi
ghi vào trong dạ đinh ninh
Nhớ
lấy về được không quên
Then
lấy cây về chẻ làm máng
Khoét
lỗ giữa, hai đầu đóng cọc
275. Làm trụ quay như cẳng nai
Cạo
bùi nhùi như râu tôm
Bùng
nhùng như ổ lợn
Hai
tay họ xoay miết
Cọ
ken két một hồi ra lửa
280. Ba anh em nhà Ẳm Ệt
Bảy
anh em nhà Lang Chai
Mới
lấy được nước biết chảy
Lấy
được lửa biết cháy
Được
lửa, họ vỗ tay reo cười
280. Bỏ sức nhiều được trả công
Sánh
bằng cỗ voi thì ăn cả đám
Vàng
bạc nhiều không cần đong đếm
Trống
đồng cho trai khỏe khiêng về
Mắt
trông, đầu không gật
285. Mặt đẹp chàng ruồi trâu không nhận lấy
Lời
gốc bảy anh em liền nói
Lời
ngọn bảy anh em liền thưa
Súc
bạc bằng máng giã lấy không?
Con
gái trẻ bản Pọng ưng lấy làm vợ không?
295. Nàng út tóc bồng bềnh
Nàng
hai tóc dài mượt mặt hồng tươi
Mặt
hồng hào như hoa đào
Thân
mình nàng tỏa mùi hoa quế
Ngắm
nhìn kỹ trông giống nàng tiên, lấy không?
300. Mắt trông, đầu không gật
Mặt
đẹp chàng ruồi trâu không nhận lấy
Lời
gốc bảy anh em liền nói
Lời
ngọn bảy anh em liền thưa
Hay
là chiếc cồng nhỏ triệu tư[9]
núm nhỏ
305. Muốn cái gì thì được cái đó
Bỏ
sức được trả công
Voi
ngựa giống quý đem về, lấy không?
Mắt
trông, đầu không gật
Mặt
đẹp chàng ruồi trâu không nhận lấy
310. Lời gốc bảy anh em liền nói
Lời
ngọn bảy anh em liền thưa
Tùy
lòng đẹp và tùy dạ vui
Như
thể ong trên vách đá chọn nơi làm tổ
Muốn
sao thì cứ nói
315. Mắt trông, đầu ruồi trâu gật nhận
Mặt
đẹp chàng ruồi trâu nhận đi
Ruồi
trâu nhận
Được
ăn công dưới mường bằng muôn đời
Được
hút máu ở mường dưới không dứt
320. Nghe lời đó anh em cùng vỗ tay reo cười
Thấy
đẹp lòng và thấy dạ vui
Không
cần nói nhiều lời cặn kẽ
Xin
cho chàng ruồi trâu ăn công muôn đời
Được
hút máu ở mường dưới không dứt
325. Cho hút máu cẳng trâu ngoài đồng
Hút
máu chân trâu trên nương
Hút
máu cẳng chân không cho máu chảy
Hút
máu không để có giòi
Mắt
trông, đầu gật nhận
330. Mặt đẹp chàng ruồi trâu nhận lấy
Ruồi
trâu mới được hút máu cẳng trâu ngoài đồng
Được
hút máu chân trâu trên nương từ đấy
Nói
về chàng bọ hung
Đi
ủi phân rái cá bờ ruộng
335. Ủi phân chó phân lợn ven bản
Ủi
phân lợn muốn nôn
Ủi
phân rái cá muốn mửa
Chàng
bọ hung thấy giận bề bề
Bĩu
môi lên phía trên che mặt
340. Nói về ba anh em nhà Ẳm Ệt
Bảy
anh em nhà Lang Chai
Được
cáo đã có dao mổ
Được
rái cá đã có lửa thui
Họ
đi nhặt cỏ ven ao
345. Nhặt củi chất bên bến nước
Cây
dài ba sải họ chất thành giàn
Thui
đầu đuôi cáo to cháy sém
Đem
về mổ ruột ở máng nước chảy
Đem
về rửa ruột ở bến nước tắm
350. Họ cùng nhau gánh thịt về nhà
Họ
chặt thịt cáo làm cỗ Xa
Xẻ
thịt làm bữa trưa
Tụ
tập ăn bữa trưa rồi lìa nhau
Tụ
tập ăn thịt rái cá rồi họ chết
355. Một chàng biến thành
Ngọn
gai móc
Thành
cây bồ kết
Một
chàng biến thành
Diều
hâu bay cao
360. Chim công bay qua
Một
chàng biến thành
Tạo
Lang Lột, tạo Lang Le, già Lang Mạt[10]
Một
chàng biến thành
Then
Bắc và Then Bẳm
365. Biết nghe vịt con kêu trong vỏ trứng
Gà
con kêu trong bụng mẹ
Một
chàng biến thành
Lùm
cỏ Cạp[11]
Bụi
cỏ Xay[12]
370. Một chàng biến thành
Tạo
đầu ngắn tròn nằm bãi cát
Tạo
đầu vằn lấp lánh nằm vũng nước
Nàng
út tóc bồng bềnh ở buồng thứ
Nàng
hai tóc dài ở buồng giữa
375. Một chàng biến thành
Tạo
chín hốc, nàng chín hõm
Tạo
nhếch nhác ngóng lời
Tạo
gò mối, hốc rắn
Tạo
bụi bờ ven bản
380. Chủ áo gầm sàn, bậc cầu thang
Tạo
giữ lửa hãm cháy
Mo
kể Ẳm Ệt cho bảy chúa
Hôm
nay rồi biết rõ đường ra
Mo
kể vào và ra ngày này
385. Bảy chúa cùng biết đường sá về trọn rồi nhé!
Bảy
chúa ghi nhớ trong lòng đinh ninh
Nhớ
lấy hết đêm gà gáy sáng không quên!
./.
[1] Ẳm Ệt: chuyện khởi thủy, được làm ra.
[2] Tổ áo: chủ áo hồn mường, trông coi bản mường, sông suối,
núi rừng (ở đây ý chỉ người chết đang nằm trong quan tài).
[3] Ẳm Ọc: chuyện sinh thành, được sinh ra.
[4] Kin Xa: ăn mừng quanh lửa trại.
[5] Lời gốc: lời trước.
[6] Lời ngọn: lời sau.
[7] Sọt cuôi: loại sọt đan bằng lạt tre hoặc nứa, có các mắt
hình lục giác thưa kích thước 6-8 cm, thường dùng để gánh lúa bông.
[8] Khoảng giữa: Theo quan niệm xưa của người Thái, khoảng
không vũ trụ có 6 mường: 1) Mường Trời; 2) Mường Bôn; 3) Mường Mây; 4) Mường Trần
(còn gọi là Mường Bằng, Khoảng Giữa); 5) Mường Lung Linh (Mường trong lòng trái
đất); 6) Mường Ngoài Trời (Mướng căm bẳng nọc phạ- mường này cũng có sự sống
như trái đất).
[9] Mang ý là rất nhiều.
[10] Tạo Lang Lột, tạo Lang Le, già Lang Mạt: Các thần hóa
giải những điều xấu để con cháu được an lành
[11] Cỏ Cạp: một loài cỏ mọc ven bờ nước, ven suối.
[12] Cỏ Xay: một loài cỏ mọc ven bờ nước, ven suối.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét