SINH RA NGƯỜI
* Phần phiên âm: Ẳm
ọc cốn
Chau
xưa nị dù Bổn nửa Bổn tếnh xủng
Dù
Mướng Phạ Mướng Mọc xủng bảng
Pảy
tò xàng tỉn kì
Pảy
tò kí tỉn tai
05. Phọn đay tẹ tắng hành tin xiểng
Tả
đỉ Thẻn Luổng lé ọi
Tả
nọi Thẻn Thau lé hển
Quám
cốc Thẻn Thau xiểng thải
Quám
pải Thẻn Luổng xiểng vạu
10. Mứng cò lống Mướng Lùm lắc liếng
Lống
Mướng Piếng tồng cảng ton en đay bo
Hủa
pả bắc pò chau hản xù
Chụ
na mạc pò chau hản áu
Thẻn
chằng chị táng hơ pò chau ọc
15. Chị xọc hơ chau tào hả lống piếng
Lống
dù tì tủ hày cóng hả
Dù
tì tủ ná cóng tha
Hển
mía kè pò chau
Chau
chằng côm na hau tọng náng
20. Váng kính hau tọng mè
Hau
tọng mè pẹt tắp
Hau
pẹt ấc pẹt ảng pển lực
Mè
chau cò mí lực nọi lực òn cuổng kính
Pảy
tốc nặm đỏm mè nhính pa
25. Pảy tốc tà đỏm mù nhính xảo
Téo
táng đỏm táy pườn ban
Nhính
hển nhính chằng và
Nhà
hển nhà chằng thảm
Mứng
cò na hàm pển xình mạc phướng
30. Na xúc lưởng dường mạc cuôi
Na
xuôi dường pỉ tỏng
Na
mỏng mẻo dường tảnh lái hày Xa
Quám
cốc mè chau chằng thải
Quám
pải nhà nái chằng vạu
35. Mèn mèn lẹo xỏng hành quám đỉ
Khoi
cò mí lực nọi lực òn cuổng kính
Kỉn
mạc xôm cò bo nhắng tốc
Kỉn
nò hốc nò xáng cò bo nhắng huồng
Lực
cượt hau cuổng tọng xuồn tò pển cốn
40. Quám cốc nhà thau má thải
Quám
pải nhà nái má vạu
Đẹt
nhám chạu chờ đẹt puốn cái
Đẹt
nhám xải cò phén đẹt xẹp
Phạ
đẹt họn kỉn xôm pả pỏng
45. Đay xỏng bưởn xảm bưởn cài má nớ tọng
Mết
bưởn nị bưởn nớ khảy ọc
Thọc
bưởn nị bưởn mờ khảy má
Mè
chau cò pảy tốc nặm đỏm muột nhính pa
Pảy
tốc tà đỏm mù xảo hám
50. Pảy tành táng đỏm táy pườn ban
Nhính
hển chằng và
Nhà
hển nhà chằng thảm
Na
hàm pển dường mạc phướng
Na
xúc lưởng pển xình mạc cuôi
55. Na xuôi pản dường pỉ tỏng
Na
mỏng mẻo dường tảnh lái hày Xa nặn nạ
Quám
cốc nhà thau má thải
Quám
pải nhà nái má vạu
Đẹt
nhám chạu chờ đẹt puốn cái
60. Đẹt nhám xải cò phén đẹt xẹp
Phạ
đẹt họn kỉn xôm pả đì
Đay
xì bưởn ha hốc bưởn cài má nớ tọng
Kỉn
mạc xôm cò bo nhắng tốc
Kỉn
mạc ấc mạc khửa cò bo nhắng huồng
65. Lực cượt hau cuổng tọng xuồn tò pển cốn
Mè
chau pảy tốc tà đỏm nhính nhà
Pảy
tốc tà đỏm mù xảo hám
Nhính
hển nhính chằng và
Nhà
hển nhà má thảm
70. Mứng nị na hàm dương mạc phướng
Na
xúc lưởng dương mạc cuôi
Na
xuôi dường pỉ tỏng
Na
mỏng mẻo dường tảnh lái hày Xa
Quám
cốc nhà thau má thải
75. Quám pải nhà nái má vạu
Đẹt
nhám chạu xờ đẹt puốn cái
Đẹt
nhám xải cò phén đẹt xẹp
Phạ
đẹt họn kỉn xôm pả tết pả xẹt
Pẹt
bưởn mèn bưởn ngàu
80. Cau bưởn mèn bưởn cóng
Mè
chau bo nhắng pảy tốc tà đỏm nhính pa
Bo
nhắng pảy tốc tà đỏm mù nhính xảo
Bo
nhắng tành táng đỏm táy pườn ban
Cành
xại nắc má
85. Cành khỏa nắc nười
Hả
chớ đay chớ đỉ chớ ngám chắc chăn
Hả
mự đay mự mờ ỏn chón
Mè
chau chệp tọng òn mứa nửa
Mè
chau côm na hau cọ hướn
90. Bươn kính hau cọ xà
Phạ
phộc hơ chau bo pển mè nhính
Xờ
bo tốc ngải
Phạ
phộc hơ pển pò chái
Xờ
chằng tốc văm
95. Tốc ọc nắm vành cành mè ểm má
Tốc
má nắm vành hả mè ểm ọc
Nhà
thau chằng má tắt xía bí
Xuồn
tò mí tì miện
Bong
hè nhà thau mứa vẻn
100. Lẻn mứa thườn hoi
Nhà
hướn tơ má chốm lản
Nhà
hướn nửa lống chốm lực nọi
Mịt
nọi mứa tắt tỏng cuôi nớ xuổn
Tắt
tỏng nguốn nớ tàng
105. Đung phắt nhà thau áu má ngải
Nhọt
tỏng lái nhà nái má tành
Áu
chau ọc hú tủ lấng nhàng
Ọc
hú tàng lấng ngói
Quám
pòng pù Thẻn Thau
110. Chau pò phạ phú nhờ Thẻn Luổng
Mèn
lực phỉ xờ phỉ má ha
Mèn
lực phạ xờ phạ lống áu
Bo
chờ
Khau
Mướng Tơ nhà tả chỉ cửa
115. Bửa Mướng Piếng nhà nái chỉ chòm
Chằng
áu pò chau má tong xảu tỏ
Dù
thau đay xảm xíp chồ cỏ lỉm cảng piếng
Áu
pò chau pảy tong xảu cỏ liếng
Dù
thau đay xảm xíp chồ cỏ liếng cảng keo
120. Pò thau hau kỉn nốm đỏm mè mí nhám
Kỉn
khau lảm đỏm ểm mí mừa
Hau
dù hựa đỏm mè phè pháy
Dù
pháy đay xíp xáo cứn nằm nằm
Mè
kè pò chau chằng váng xía mo nặm họn
125. Má kỉn phắc phạ
Váng
kỉn cảnh pả
Má
kỉn nò bỏn
Mò
chau hưn xù phục nủn nả
Hưn
xù phá nủn òn
130. Hưn xù bòn nón piêng
Kỉn
khau năng mự kỉn tò xày
Năng
mự na mày hón hón
Quám
cốc tẹ Thẻn Thau lống thải
Quám
pải Thẻn Luổng lống vạu
135. Thẩng chớ đở mứng chằng chỉ qua
Họt
khoa đở mứng chằng chỉ mứa
Mạnh
văm tải tốc chán
Mạnh
cán tải tốc tàng mứa bo
Mạnh
nhàng tải tốc đảy
140. Mạnh pảy tải quái nhằm mứa bo
Bo
xờ mạnh tắc nặm một pong
Mạnh
canh long háng mủ háng mả mứa bo
Hủa
pả bắc pò chau bo hản xù
Chụ
na mạc bo hế hản áu
145. Bo hản Thẻn bo dà
Bo
hản Phạ bo xả
Bo
chờ tuồi xíp ạp nặm bo nhắng hụ nảo
Tuồi
xíp chết xíp pẹt
Dết
bào dết xảo bo nhắng hụ bõ
150. Hủa pả bắc pò chau bo hản xù
Chụ
na mạc chau bo hản áu
Quám
cốc Thẻn Thau bắc thải
Quám
pải Thẻn Luổng bắc vạu
Kỉn
khau xờ mắn ngá
155. Kỉn cảnh pả xờ xôm lanh lặc
Mặc
nhóng đở xờ và út hới!
Khoi
cò lống pục mạy mướng tơ
Xỏ
hơ pển đổng
Lống
hiệc cốn mướng piếng
160. Xỏ dù dửn thẩng thau
Kháo
đở mí cộp pển dương thù
Mí
cù dòng cù kím
Hản
pển phủa pển mía bo hạng
Cộp
cẳn xang hiếng mỏn
165. Xỏn cẳn pển phủa mía liệng lực
Liệng
mọn xỏ pển lải hục
Liệng
lực xỏ pển lải đỏng
Hóm
hỏng vạy pò hướn dao
Thẩng
kháo nặn khoi chằng thau
170. Họt đăng nặn khoi chằng mứa
Thẻn
chằng tem lái mậc xờ mứ
Tem
lái xử xờ na
Chừ
vạy mứa na Thẻn Thau xai tói
Thẻn
chằng hưn mứa Bổn
175. Thẻn chằng hổn mứa phạ
Mỏ
tày Ẳm Ệt lẹo hụ táng xỉnh ọc
Tày
Ẳm Ọc lẹo hụ xọc táng má mộm nỡ
Chừ
áu vạy láng mốc khặc khạy
Chừ
áu vạy mứa na nhá lứm...
./.
SINH RA NGƯỜI
* Phần dịch nghĩa: Sinh
ra người
Chủ
áo này ở mường Bôn trên, mường trên cao
Ở
mường trời mường sương cao xanh
Đi
chọi gụ ở chân khung cửi
Đi
đánh khăng ở bãi ven đồi
05. Đánh khăng giỏi và chọi gụ hay có tiếng
Mắt
tinh Then Luông liếc thấy
Mắt
nhỏ Then già nhìn thấy
Lời
gốc Then già cất tiếng bảo
Lời
ngọn Then Luông nói
10. Mày hãy xuống mường thấp xa xăm
Xuống
mường bằng chung chiêng khoảng giữa được không?
Đầu
gật gật chủ áo nghe lời
Khuôn
mặt đẹp chủ áo nghe theo
Then
mới chỉ đường cho chủ áo ra
15. Chỉ nẻo cho chủ áo quay chân xuống mường bằng
Xuống
ở nơi cửa rẫy mong đợi
Nơi
cửa ruộng mong chờ
Thấy
bà mẹ chủ áo đi qua
Chủ
áo cúi mặt lẻn vào lòng Nàng
20. Ẩn thân vào lòng mẹ
Vào
lòng mẹ dính chặt với gan
Vào
dính liền với ức với ngực thành thai
Mẹ
đã có con nhỏ trong mình
Đi
bến nước với đám các cô
25. Đi bến tắm với đám gái choai
Cùng
đi đường với người trong bản
Các
cô thấy mới hỏi
Các
bà thấy mới nói
Sao
mà mặt xanh như vỏ quả khế
30. Mặt chín vàng như vỏ quả chuối
Mặt
tóp như hoa chuối rừng
Mặt
lấm lem như vỏ dưa nương người Xá
Lời
gốc mẹ chủ áo mới thưa
Lời
ngọn mẹ mới nói
35. Phải, phải rồi cùng là phải đấy
Tôi
nay có mang con nhỏ trong mình
Ăn
quả chua cũng không còn rơi
Ăn
măng cây Hốc, cây Xang cũng không còn rụng
Con
biến vào trong bụng nay ắt đã thành người
40. Lời gốc bà già đến kể
Lời
ngọn bà già đến nói
Nắng
buổi sáng nắng râm ran ngứa
Nắng
buổi trưa càng thêm thấy xót
Trời
nắng nóng ăn chua cá Pong[1]
45. Được hai tháng ba tháng biến vào trong bụng
Hết
tháng này tháng kia mở ra
Cạn
tháng này tháng mới mở về
Mẹ
mới đi ra bến nước với đám các cô
Đi
bến tắm với đám gái choai
50. Cùng đi đường với người trong bản
Các
cô thấy mới hỏi
Các
bà thấy mới nói
Sao
mà mặt xanh như vỏ quả khế
Mặt
chín vàng như vỏ quả chuối
55. Mặt tóp như hoa chuối rừng
Mặt
lấm lem như vỏ dưa nương người Xá
Lời
gốc bà già đến kể
Lời
ngọn bà già đến nói
Nắng
buổi sáng nắng râm ran ngứa
60. Nắng buổi trưa càng thêm thấy xót
Trời
nắng nóng ăn chua cá đòng đong
Được
bốn tháng, năm sáu tháng con ở trong lòng
Ăn
quả chua cũng không còn rơi
Ăn
quả bí quả cà cũng không còn rụng
65. Con biến vào trong bụng nay ắt đã thành người
Mẹ
mới đi ra bến nước với đám các cô
Đi
bến tắm với đám gái choai
Các
cô thấy mới hỏi
Các
bà thấy mới nói
70. Sao mà mặt xanh như vỏ quả khế
Mặt
chín vàng như vỏ quả chuối
Mặt
tóp như hoa chuối rừng
Mặt
lấm lem như vỏ dưa nương người Xá
Lời
gốc bà già đến kể
75. Lời ngọn bà già đến nói
Nắng
buổi sáng nắng râm ran ngứa
Nắng
buổi trưa càng thêm thấy xót
Trời
nắng nóng ăn chua cá mát, cá Xẹt[2]
Tám
tháng là tháng đau bụng râm ran
80. Chín tháng là tháng trông
Mẹ
không còn đi ra bến nước với đám các cô
Không
đi bến tắm với đám gái choai
Không
cùng đi đường với người trong bản
Cẳng
chân trái nặng thêm
85. Cẳng chân phải tê mỏi
Tìm
giờ được giờ đẹp giờ tốt bền lâu
Tìm
ngày được ngày mới đẹp lòng
Mẹ
mới đau từ bụng dưới đau lên
Mẹ
phải cúi mặt vào góc nhà
90. Lết thân vào góc gác bếp
Trời
định cho chủ áo không là con gái
Thì
không rơi ngửa
Trời
định cho thành con trai
Thì
mới rơi sấp
95. Rơi ra bên cẳng chân mẹ đẻ
Rơi
ra giữa hai đùi mẹ sinh
Bà
già đến cắt rốn
Tiện
thể có nơi cất
Ống
rau thai bà già về treo
100. Treo nơi bìa rừng[3]
Bà
nhà dưới đến mừng cháu
Bà
nhà trên xuống mừng cháu nhỏ
Dao
nhỏ đi cắt lá chuối trong vườn
Đi
cắt lá Nguôn[4] mọc
gần cửa sổ
105. Cái nia tròn bà già đem đặt ngửa
Lá
cắt về bà già đem lót
Lấy
chủ áo ra nơi cửa thường qua lại
Đến
nơi cửa sổ thường ngó ra
Lời
đồn đến tai Then già
110. Là chủ trời quyền cao Then Luông
Là
con của ma thì ma đến giết
Là
con của trời thì trời xuống lấy
Không
thì
Cơm
mường dưới bà nuôi
115. Bột quấy mường bằng bà mớm
Mới
đem chủ áo đến đụng cột chính[5]
của nhà
Sống
lâu được ba mươi đời cây lim mường bằng
Đem
chủ áo đến đụng cột nhà gỗ Liêng[6]
Sống
lâu được ba mươi đời cây Liêng mường dưới
120. Chủ áo vào bên bếp lửa bú sữa mẹ có lúc
Ăn
cơm lam cùng mẹ có thời
Vào
ở vậy cùng mẹ hong lửa[7]
Nằm
bếp lửa được mười đêm, hai mươi đêm đều đặn
Mẹ
chủ áo mới bỏ đi nồi nước nóng
125. Được ăn rau trời
Được
ăn canh cá
Được
ăn canh đọt môn
Thân
mình chủ áo được nằm chiếu dày
Được
đắp chăn bông nõn
130. Được ngủ giường màn đen
Ngày
ngày được ăn trứng
Mặt
mũi luôn hồng tươi
Lời
gốc Then già xuống nói
Lời
ngọn Then Luông xuống bảo
135. Đến lúc nào mày mới quay lại
Đến
kỳ nào mày mới quay về trời
Chóng
biết lẫy chết rơi sàn
Chóng
biết bò chết rơi cửa sổ về không?
Chóng
biết đi chết rơi cầu thang
140. Chóng biết chạy chết trâu giẫm về không?
Hay
là chóng biết vác ống đi lấy nước
Chóng
biết khua máng lợn máng chó Cảnh Lòng[8]
về không?
Đầu
không gật, chủ áo không nhận
Khuôn
mặt đẹp chủ áo không nghe theo
145. Không đáp Then không thôi
Không
trả lời trời không tha
Hay
là tuổi lên mười tắm nước không biết lạnh
Tuổi
mười bảy mười tám
Thành
gái thành trai không ngại điều gì
150. Đầu không gật, chủ áo không nhận
Khuôn
mặt đẹp chủ áo không nghe theo
Lời
gốc Then già xuống nói
Lời
ngọn Then Luông xuống bảo
Ăn
cơm trộn muối vừng
155. Ăn canh cá nấu lá chua Lanh Lặc[9]
Ưng
lứa tuổi nào để về trời thì tùy!
Tôi
xuống trồng cây mường dưới
Xin
cho cây thành rừng
Xuống
làm người mường bằng
160. Xin được ở lâu sống già
Lúc
nào có đôi như đôi đũa
Có
cặp như gọng kìm
Nên
vợ nên chồng bên nhau không lìa
Có
nhau ngủ chung gối
165. Bảo ban nhau làm vợ chồng, nuôi con
Nuôi
tằm cho được nhiều khung cửi
Nuôi
con cho được nhiều thông gia
Gom
của cải nên cơ ngơi
Đến
lúc đấy tôi mới già
170. Đến kỳ đấy tôi mới về trời
Then
liền lấy mực viết vào tay
Viết
chữ đặt số lên mặt
Ghi
nhớ để về sau Then sai Then đòi
Then
mới đi lên mường Bôn
175. Then mới quay ngược về trời
Mo
kể Ẳm Ệt rồi để biết đàng sinh ra
Mo
kể Ẳm Ọc rồi để biết đường về nhé!
Nhớ
lấy để trong lòng ninh ninh
Nhớ
lấy hết đêm gà gáy sáng không quên nhé!...
./.
[1] Cá Pong: loại cá cơm ở ruộng.
[2] Cá Xẹt: loại cá cơm ở suối, sông.
[3] Tập quán xưa bỏ rau thai vào ống bương đem đi treo ở
bìa rừng, không được chôn.
[4] Lá Nguôn: Tàu lá chuối, dùng để trải lót mâm hoặc gói
đồ ăn chín.
[5] Cột chính: cột chính ở gian thờ.
[6] Gỗ Liêng: chưa rõ.
[7] Hong lửa: tập quán xưa, người để phải nằm bên bếp lửa
15-30 ngày, chỉ ăn cơm gạo trắng với muối lam trong ống nứa.
[8] Cảnh Lòng: Trẻ con người Thái xưa, hay dùng que làm
chày, khua máng cho lợn ăn, bắt chước người lớn Cảnh Lòng (khắc luống).
[9] Lanh Lặc: tên một loài cây rừng có lá chua.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét