TẢ CÂY HOA
* Phần phiên âm: Chánh xặng tang
Tăng
tang pản tăng phúc
Púc
tang pản púc phiền
Phiền
tang pản phiền cổng
Phiền
cổng pản lính lá quắc đai
05. Pản nừng đay nhằm chại na hục tó pé
Tăng
tang pản tăng hẻ
Hẻ
hặc hẻ lá đỉ cuổm nặm
Tăng
tang pản tăng hăm
Hăm
hặc hăm mặc mòn chón đan
10. Tăng tang pản tăng mỏn
Mỏn
hặc mỏn lá đỉ chón cau
Tăng
tang pản tăng lau
Lau
hặc lau hảy nhờ cóng đỏng
Tăng
tang pản tăng tỏng
15. Tỏng hặc tỏng lá đỉ pển phắc ỷ nhùa
Tăng
tang pản tăng thùa
Thùa
hặc thùa pển phắc ỷ ngoạng
Tăng
tang tạo Pá Nhá Nhờ lục chốm lè chốm
Bạt
nị mỏ chằng púa xặng cỏng xặng công
20. Hưn mứa nửa mứa tếnh ải dài
Mỏ
chằng oài tang hưn mứa tèn uổi khuối
Bọc
mạy xảo chằng hón
Bọc
món xảo chằng hằn
Chắc
chằn nọi vẻn xờ hiếu chẳn
25. Hứa khảng luộn xờ háng kẻo lòng
Vòng
can kiệu can cồng hủa luống
Cớ
pùng lá xẻn hứa lúa làng
Mè
cà tạng nọi má thò hứa thẻn
Nộc
dẻn phiếng hải cửa huồm háng kẻo lò
30. Nộc vèn vẹ phặc xày liến xảm
Mí
tấng bọc pục tấng bọc cảm nùm nứa xảo doi
Bọc
nọi nọi nhánh ngà tả cố
Nộc
ồn ô hủa mò
Nộc
cạu từn púc chau mắn pày mứn tả
35. Mí tấng pả náy nọi ngú xả kỉn dìa
Nộc
vèn dìa tỏm bọc hiếu vải
Ạ
mèn lải nhóng lạ xá hái xảo tành
Lải
hành đang diềng lạ xảo tành lải nhóng
Xẻn
nhóng nặn tố lớ đỉ quà
40. Tố nừng na bít pạo pườn và tố xửa
Tố
dù nửa ạ mèn tố nộc
Mè
hỏn xảnh xiu tỉn tóng khoả ruồng
Mè
chuồng lin pảy mạnh pườn và tố quảng
Tấng
pảy tấng diếu lẳng nằng xáu áu cu
45. Nộc tùn tụ chuốn cù mứa phủa
Xảo
hám dong mứa phủa cò váng xé ai
Nhắng
đẻo cạc phủ bơ phủ dại áu khuộp mái tải
Ạ
mèn lải nhóng lạ xá hái xảo tành
Lải
hành đang diềng lạ xảo tành lải nhóng
50. Mè lính tố hẻn hàng
Mè
càng tố na tắc
Nộc
vắc tố hảng xăn
Hảng
nhạo mè cớ ní
Hảng
hí mè cà đạc
55. Nhắng
khạc lăm cà tẹ mè nộc chỉ chiếu
Xiểng oản
xạo xạo cảng ná ạ mèn pứng nộc kèo
Nộc khọt
khẹt chắp dù pải nhói
Hảng hiếu
mèn nộc kiểm tố phu
Nộc
xảu tu chắp dù xặng tang hướn pì chằng hẳn
60. Chằng nhỉn xiểng hẳn cục cú cằm nở chù mự
Ạ
mèn nộc xảu tu chắp dù xặng tang hướn pì quản tháy háu lẹo
Tố
hủa chúc mèn tố nộc hạt
Tố
hủa học ạ mèn nộc thổ
Xốp
cỏm tố nộc ẹt
65. Xỏng phạc mí nộc nháng
Chàng
ế hắng pải nhói mèn nộc tỉ nành
Mồng
quành hau xặng tang hướn tạo hển nộc pít pủn
Nộc
tỉn xủng mèn nộc nhà hô
Nhỉn
xiểng noi pạu pạu pứng nộc chang chả
70. Xiểng thảm cẳn cảng cỏ ạ mèn xỏng phủa mía
hăm hạc
Ngoạc
na hau xặng tang hướn tạo hển nộc chớ lốc
Tố
xốp đảnh mèn nộc tỉ tàng
Nộc
hảng càng phặc xày táng cảng
Táng
cảng hặn xảo hám tem bọc
75. Xang nọc hặn cạc nọng tem bọc tả nghến
Bọc
pớ ển bọc xan
Cảng
can bọc cải xỏ
Bọc
cảng cỏ bọc oi
Bọc
pế xoi pế puộng bọc xổm
80. Bọc can cổm bọc bùa
Hùng
tùa phả ná quang đỉ lừn tấng lải
Bọc
pải nhói bọc âng
Bọc
cảng chầng bọc búa
Nửa
hủa bọc cà mà
85. Bọc tơ ngà bọc tóng
Đảnh
hóng bọc xay cày
Vày
vang bọc phắc phảng
Bọc
táng cảng bọc cùm
Bọc
pế pùm bọc khửa
90. Bọc nửa hủa bọc pịt
Bọc
lịp lưa bọc tảnh
Bọc
đẳm đảnh bọc hom
Bọc
nhám cằm bọc quảo
Bọc
hảo đỉ bọc tang
95. Bỏng xang bọc pùng pình phén đảnh
Chớ
cánh tả mói hển bọc tảng bơ
Bọc
tơ ngà bọc phí
Bọc
đảnh đỉ bọc nghịu
Bọc
xiu ạ mèn bọc chớ hảu
100. Lải cốn xiểng đảu lải nằng xáu lống hay
Lải
cốn hay cọi cọi đỏm mù pảng mướng
Nộc
chích tố hảng bọc cà mí
Nộc
chọc tố hảng vả cà mí
Mí
tấng nộc kiểng tố xiu xẹt
105. Mí tấng tố cả lẹo tố hụng
Nở
cằm xọc kỉn chịn cháng nười ử hứ
Mí
tấng tựp tứ lái chằng pảy nhám cằm
Ạ
mèn hỏn thọc thăm nớ cộ kỉn mạc nuốn chỉnh
Mí
tấng ngú xỉnh xoi kẻm mánh bông cò
110. Mồng phò chum bọc mạy hển pà nộc vén
Tố
hủa đảnh ạ mèn tố ngan
Mí
tấng tố nừng bỉn xọt xeo nớ cộ khảu và tố luống
Mí
tấng quái thấc huổng dù xuổn kỉn nha
Mí
tấng chạng dù pà lán bở
115. Mí tấng nộc nhúng lái khòa hảng pìn mốn xải
đang
Mí
tấng phu chạng nọi tỉn tằm ngá thỏn
Mằn
dù thăm pườn và tố hỏn
Mằn
dù đỏn mèn tố nộc cùm
Dù
pùm mạy khảu và nộc nháng
120. Hảng vả tố cày pà
Chù
ngà mạy mí chù nộc chắp nghến nị nọ
Mí
tấng mạc công hoi xặng tang tem bọc lái đảnh
Mí
tấng xao cỏng hoi cảng có tem ngược
Mồng
xỏng xang hển chược có lé
125. Mí tấng táu bỉn phai tếnh hủa vong vong
Ạ
mèn phàn lực phai tọng phạ pảy xọc nắm vẳn
Mí
tấng khung tấng đạn xờ xuộc liếu tảy
Pửn
cá nú tập hủa phắc đạn
Mí
tè than cúp vạy nửa hủa nhày nhày
130. Than đạp vạy nửa bà pó pẻn
Xẻn
tảo khư tạo mướng má ca
Bọc
hơ xa tấng cạu lống hặp pảng mướng
Bạt
nị háu chằng phắng nhỉn xiểng pì phạc mảy Mén
Xiểng
khén phu tạo Nhì
135. Ạ mèn pàu pì phai liệp nặm nhòi mình vẳn má
Từa
nị la nọi cạc bào hám xảo hám
Mí
tấng bào tọc tang hủa tồng má hả
Xảo
tọc tang hủa ná má xù
Liệp
mứ cạc xảo xủ lửa nàu
140. Hủa hàu cạc bào xủ lửa cón
Xủ
lửa phắng kén phai hủa ná tải nười
Tủ
đay kỉn pờ nhớ xảo nọng
Tủ
đay dong nhớ cạc bào hám xảo hám
La
nọng cạc bào hám xảo hám
145. Xủ hày xặt má khơ pản pùm mạc khửa
Xặt
má khơ pản chứa mạc lọt
Xặt
hau khơ cà tẹ háu cọt có nhái
La
nọng cạc bào hám xảo hám ới
Pờ
và xong việc phưởn tấng pá pớ cà khăm tào tỉn tau
150. Xong việc khau bọc mạy pớ cà khăm tào tỉn mứa
La
nọng cạc xảo hám ới
Pớ
cà mứa pái hướn dù đỉ nhá hềnh mí nau
Đay
dù thau lài lạ nhá hềnh mí phủa
Hày
dù đỉ khư mằn xang bọc mạy táy lùm lải pản
155. Khư đay xang xảng khản táy piếng lải từa
Từa
nị tủ nhắng kỉn chay
Từa
na hặn tủ chằng kỉn nhờ kỉn huổng
Pớ
cà mứa dù đỉ xẻn pỉ nhá ngàu nguốn pển xay
Mứa
dù thau lài lạ xẻn khuộp nhá ngảu
160. La nọng cạc xảo hám ới
Phổm
pày đỉ pớ cà nhá hềnh tảm chọng
Hày
dù đỉ khư chốm mù pảng xa
Hày
dù thau khư chốm mù xảng khản còn nớ
Bạt
nị tì lớ nọng cháu pảng
165. Tì lớ náng cháu khau
Tì
lớ òn mướng mằn xang lau
Tì
lớ chau pì nọng xang mù pảng mướng
Pớ
cà khăm cu hủ đỉ phắng mòng
Dong
hủ òn phắng xiểng
170. Và nghến đỉ tành đay ngái pảng cổng hơ tàn tạo
chau
Tành
đay khau bọc mạy hơ tàn chỏm mướng
Bạt
nị cải cà nị mứa lún
Cải khủn nị
mứa na
Pớ cà tơ
làng cu hỏng làng hơ pển
175. Pái hướn
cu hỏng hướn hơ hưn
Từa nị pì
chau tàn quản tháy
Cải cà nị
mứa lún
Cải khủn nị
mứa na
Pì chau còi
lặp cau dù đỉ, quản tháy hày vỉ hủa dù thau
180. Khư hơ chù
cừa pen hướn phạ mí pì pảy khảy
Chù đảy phỉ
đảy cốn quản táy pảy hưn
Khư hơ chù ngộc
nặm mí chù hói thò háu nớ
Chù ngò nặm
mí chù hói pái
Chù đỏn đỉn
đỏn xái mí chù hói mạ
185. Khư hơ tơ lùm phạ mí nộc ná lải quản tháy ới
Hơ
táy Quý Chủ Pú Quái nộc ná tàn thuôn
Hơ
lực lượng đẻo tò ổng chả
Nộc
ná đẻo tò ổng li ổng xồng
Khư
hơ pườn kẹt tọng ban tơ mí tì thảm hả
190. Pớ kẹt tả ban nửa mí tì lèn ton lèn xù
Ạ
mèn pển đỉ nhớ mù pảng chay
Đay
nhớ khau bọc mạy xảo bào má lán
Đỉ
pờ nhớ đỏm pảng xảng khản mứa vay
Chạy
đay khau bọc mạy hơ nhọt chỏm mướng
195. A he ế...
Xặm
thuôn tò bở pải mỏ mướng ới
Khoi
cò bải áu đay xảm bở cắt nhọt
Noi
họt ho cắm chiện xỏ tàn chấp lề quám cổn
La
nọng cạc bào hám xảo hám
200. Vẳn hủa pớ cà tào mứa hả chau
Tào
mứa hau dù hịa hỏn đọc kính đảng
Bạt
nị xong việc phưởn việc pá pớ cà tào tỉn tau
Xong
việc khau mộm lẹo pớ cà tào tỉn mứa
Pớ
cà mứa khư phiền nặm xờ ná
205. Pớ cà mứa khư tó pả lượng nau
Lục
mứa khư pục khau cắm cại lượng lực pái hướn đè nớ tấng lải nớ
./.
TẢ CÂY HOA
* Phần dịch nghĩa: Tả cây hoa
Bài này chủ yếu tả cây hoa của các thầy Mo sử dụng trong lễ
Xang Khan[1].
Tuy nhiên, các nội dung trong bài có liên quan đến trai gái trẻ là những người
phụ giúp thầy Mo trong việc dựng cây hoa. Cây hoa này cũng được miêu tả như đối
với cây hoa được dựng trong đám tang gái trai chết trẻ…
Trường hợp người ta chết trẻ, qua đời ở tuổi thanh niên từ
khoảng 12-18 tuổi và chưa kết hôn, người Thái quan niệm rằng linh hồn của những
người đó luôn vui chơi vui vẻ ở "Mường Vui" trên trời, nơi đó được
gọi là cánh đồng Tổng Cắc- Tổng Co. Số phận cho họ xuống đầu thai làm người
trần gian được hơn chục năm thì lại quay về Mường Vui trên trời… Cứ lặp đi lặp
lại mãi như thế.
Khi có người chết trẻ, gái trai trong bản mường cùng đi đến
nhà có tang. Họ chặt một cành cây hoặc một cây cao khoảng 2- 3m, có nhiều cành
(hoặc nếu ít cành thì lấy bên noài buộc thêm vào) rồi cùng nhau, nhóm thì đi
hái hoa rừng, nhóm thì đi chặt và thụt lấy ruột bấc của cây Tàng rồi nhuộm màu
sắc đính thành các chuỗi hoa trang trí rồi đính vào cây hoa được dựng lên với
đủ loại bông hoa và dải tua màu trang trí, hoặc kết thành vòng hoa để mang đến
đặt bên mồ của họ. Trên các cành cây hoa còn có thể được treo thêm các hình con
vật như ve sầu, dế, bọ ngựa…, hoặc hình các con chim lớn bé như chim sẻ, chim
gáy, bồ câu… được đan bằng các sợi lạt mềm rồi nhuộm màu sắc cho đẹp. Khi người
lớn, các bậc ông bà, cha chú, dâu rể trong nhà đang lo liệu mọi nghi lễ cho đám
tang thì trai gái trong bản cũng tổ chức các trò vui chơi để linh hồn người
chết cùng được vui vẻ…
Dựng cây hoa như dựng khóm môn
Nâng cây hoa như nâng guồng sợi
Quay cây hoa như quay guồng
Quay guồng như chăm guồng cuốn sợi
05. Như thể được nhấn cần go sợi dệt tơ trên
cửi
Dựng cây hoa như dựng chài
Chài quý chài đẹp đi úp suối
Dựng cây hoa như dựng súc vải
Vải quý vải thong dong qua cửa
10. Dựng cây hoa như dựng gối đẹp
Gối quý gối yêu luồn dưới búi tóc
Dựng cây hoa như dựng chum rượu
Chum quý chum to dành đám cưới
Dựng cây hoa như dựng phiến lá chuối
đẹp
15. Lá yêu lá trải thành phiến non mơn mởn
Dựng cây hoa như dựng cây đậu
Đậu quý đậu yêu thành lùm xanh tươi
Dựng cây hoa ông Tạo Pa Nha[2]
lớn dậy mừng thật mừng
Nay Mo mới đến chăm giàn chiêng giàn
trống
20. Vươn lên trên lên cao nghễu nghện
Mo đến dựng thẳng cây hoa lên trên
đỉnh chót vót
Bông hoa[3]
gái trẻ tỉa
Hoa dâu tằm gái trẻ sắp
Ve sầu nhỏ[4]
treo lên cành trúc
25. Thuyền sắt đựng đầy hàng hoá xuôi Kinh[5]
Đòn khiêng võng khiêng kiệu chạm đầu
rồng
Cờ[6]
cắm ken trên thuyền bay phần phật
Con kì đà nhỏ đến chống thuyền Then[7]
Chim[8]
Dén Phiêng[9]
bán muối và đồ sắt đúc của người Kinh
30. Chim Vèn Vẹ[10]
ấp trứng có ba con
Có hoa bưởi hoa cam gái trẻ kết chùm
Bông nho nhỏ nghiêng trên cành lốm đốm
Chim Ôn Ô[11]
đầu ngắn
Cú vọ dậy thức chủ nhưng nó chưa mở
mắt
35. Có cả cá chép nhỏ và rắn sọc dưa ăn mồi
Chim Vèn Dìa[12]
đậu cành hoa mây
Đấy là nhiều vẻ lạ mà gái trẻ chăm
chút
Bao nhiêu thứ quý lạ mà gái trẻ bày ra
Vạn điều đó giống loài nào cũng đẹp
40. Con này mặt xoay chéo người ta bảo hổ
Con đậu trên cao người ta bảo chim
Con có mào xanh loá, chân đồng là chim
trĩ
Con nhảy vút lao đi họ nói con hươu
Vừa đi vừa ngó sau rồi dừng lại chần
chừ
45. Là chim Tùn Tụ[13]
dẫn tình nhân về tổ
Gái choai trưng diện về nhà chồng bỏ
anh ở lại
Còn lại toàn kẻ ngơ kẻ ngẩn đợi ngày
tận số
Đấy là bao nhiêu điều lạ được cô gái
chăm chút
Bao nhiêu thứ quý lạ mà gái trẻ bày ra
50. Con khỉ có tay dài
Đười ươi thì mặt gãy
Chim cuốc thì đuôi ngắn
Con vượn có đuôi dài
Đuôi quấn là khỉ nhện
55. Thấy khác lạ nhiều nhiều là chim Chí Chiêu[14]
Nghe kêu láo nháo giữa đồng là bầy
chim sáo
Con chim khách đậu chóp ngọn cây buông
Đuôi thót là chim Nộc Kiếm[15]
con đực
Chim cu cườm đến đậu cây hoa nhà anh
rồi mới gáy
60. Mới nghe tiếng gáy cúc cu sớm tối ngày ngày
Đấy là chim cu cườm đến đậu cây hoa
nhà anh quan thầy[16]
ta rồi
Con đầu đội mũ cao là con chim Nộc Hạt[17]
Con đầu bạc là con chim Nộc Thua[18]
Mỏ cong là con chim vẹt
65. Hai phía đối diện có con cò trắng
Khéo làm tổ chót cành là chim Tí Nảnh[19]
Nhìn vào quanh cây hoa nhà Tạo thấy
con chim chìa vôi
Con chim chân cao là chim Nhả Hồ[20]
Nghe tiếng kêu rộn rã là con chim cà
cưỡng
70. Nghe tiếng đối đáp nhau giữa rừng cây là vợ
chồng từ quy
Ngoảnh mặt vào cây hoa nhà Tạo thấy
chim Chơ Lốc[21]
Con mỏ đỏ là chim đa đa
Chim Háng Cáng[22]
ấp trứng giữa đường
Phía bên kia gái choai vẽ hoa treo
cành
75. Bên cạnh đó các cô gái vẽ hoa mặt trời[23]
Hoa[24]
nổi gân là hoa sổ
Hoa nở giữa cành là hoa Cái Xó[25]
Hoa trổ giữa thân là hoa mía
Hoa thành chuỗi buông dài hoa cơi
80. Hoa cong cong là hoa rượu cần[26]
Hoa này toả sáng khắp núi khắp ruộng
đồng hơn hết thảy
Hoa đầu cánh Hoa Âng[27]
Hoa đặt giữa hoa sen
Phía trên đầu hoa Mạ
85. Hoa dưới cành hoa vông
Đỏ bừng lên là hoa Ruột Gà[28]
Chéo xiên là hoa Phắc Pháng[29]
Cạnh đường là hoa Củm[30]
Hoa dưới chùm là hoa cà
90. Cao trên đầu là hoa Pịt[31]
Hoa ẩn hiện hoa dưa
Hoa đỏ đen hoa Hỏm
Hoa chiều buông núc nác
Hoa trắng đẹp hoa Tàng
95. Ngó sang thấy hoa Pùng Pình[32] thêm
đỏ
Nghiêng mắt nhìn thấy hoa bướm bạc
Chen dưới cành là hoa dâu da
Hoa đỏ thắm đẹp tươi hoa gạo
Hoa xanh xanh là hoa dây rừng
100. Nhiều người thấy buồn tủi ngồi thụp xuống
khóc
Nhiều người khóc nỉ non cùng đám hội
mường
Chim chích con đuôi hoa cũng có
Chim sẻ con đuôi xoè cũng có
Có cả chim Kiếng[33]
con xanh sắc tía
105. Có cả con Ca Leo[34]
và diều hâu
Sớm tối tìm thịt ăn và rên hừ hự
Có cả con rù rì lông vằn hay đi chập
tối
Kia là con don ra khỏi hang đi ăn quả
Nuôn Chính[35]
Có cả con rắn Ngu Xinh[36]
treo cạnh sâu cây dẻ
110. Trông đến phía chùm hoa thấy mấy con chèo bẻo
Con có đầu đỏ ấy con ngan
Có con bay quẩn quanh cây hoa họ gọi
con Luồng[37]
Có cả con trâu mộng ăn cỏ trong vườn
Có voi lớn ăn lá cây trong rừng
115. Con công thân lốm đốm đang xoè đuôi múa
Chú voi con chân thấp ngà xinh
Hay ở trong hang là con don
Hay ở ven rừng là con chin Nộc Củm[38]
Đậu ở lùm cây là con cò trắng
120. Đuôi xùm xoà ấy con gà rừng
Mọi cành cây đều có mọi con chim đậu
là ngày này
Có cả trống hoa văn đẹp treo cây hoa
hôm nay
Có cả giàn treo chiêng chạm trổ đầu
rồng
Nhìn hai bên cạnh có sợi dây Co Le[39]
125. Có thêm chiếc máy bay lòng vòng bay liệng
Đấy là chiếc phản lực bay tìm vía trên
vòm trời[40]
Có cả súng và đạn nhồi thuốc nổ
Tên nỏ dài đầu nhọn bịt ngạnh sắt
Có nón sắt xếp lớp lớp trên giàn
130. Giàn gươm sắc đặt cao ngang vai
Nghìn thanh đao cho Tạo mường thêm
mạnh
Gọi cho Xa[41]
và Cạu[42]
xuống nhận lễ mường
Bây giờ ta mới nghe thấy tiếng sáo
vọng từ Men[43]
Nghe tiếng kèn của Tạo Nhì[44]
135. Đấy là thổi sáo dọc ven bờ nước để gọi vía về
Bây giờ, hỡi các trai choai gái choai
Có cả trai trẻ thụt ruột cây Tàng ở
phía trên cánh đồng
Gái trẻ thụt ruột cây Tàng ở phía trên
đám ruộng cũng đến
Móng tay các gái trai từng thâm
140. Đầu gối các gái trai từng mỏi
Gái trai từng mệt lả phải nghỉ ngơi
đầu đám ruộng
Chúng tôi[45]
được ăn nhờ các gái choai
Chúng tôi được đẹp nhờ ở gái trai các
bạn
Hỡi các em trai choai gái choai
145. Các em hãy nhích đến gần như chùm quả cà
Nhích đến gần như dây quả nhót
Nhích đến gần rồi bá cổ nhau chơi
Hỡi các em trai choai gái choai ơi
Bởi xong việc cúng lễ, dọn mâm rồi thì
ai cũng quay chân về
150. Xong việc cúng cơm và hoa rồi ai cũng rời đi
Hỡi các em trai choai gái choai
Ai cũng quay về nhà rồi chớ vội lấy vợ
Được ở nhiều ngày khoan hãy có chồng
Hãy an vui để còn chăm hoa mường trũng
nhiều lứa
155. Để đến tham gia lễ Xang Khan nhiều lượt
Lần này chúng tôi chỉ ăn lễ nhỏ
Lần sau tiếp chúng tôi mới làm to ăn
to
Ai cũng về sống bình an đến ngàn năm[46]
không đau ốm
Về ở cho già tiếp nối nhiều đời không
mỏi mệt
160. Hỡi các em trai choai gái choai
Tóc chưa dài mượt ai cũng chớ vội độn
búi tóc[47]
Hãy ở an vui để mừng lễ ăn Xa[48]
Ở già đển đến mừng lễ Xang Khan đã nhé
Bây giờ, ai là em gái chủ lễ[49]
165. Ai là nàng chủ mâm[50]
Ai là em út mường[51]
thường hay chăm rượu
Ai là anh em trong nhà đến chăm lo
cuộc lễ mường
Hãy cùng làm tai thính để lắng nghe
Làm tai mềm tai nhỏ[52]
để nghe tiếng
170. Rằng ngày đẹp hôm nay có bữa trưa xứng công
cho Tạo chủ
Sắm được bữa cơm hoa đẹp cho Tạo ngôi
cao của mường
Bây giờ từ rày về sau
Từ nay về sau nữa
Ai cũng cầu của cải ở dưới gầm sàn cho
phát
175. Trên nhà cầu của cải trong nhà cho nên
Bây giờ anh em người ngoài là quan thầy
Qua từ rày về sau
Từ nay về sau nữa
Anh em hãy vuốt búi tóc bình an
180. Quan thầy hãy chải đầu ở cho thọ
Để cho mọi cánh cửa ván nhà trời có
anh đến mở
Mọi bậc thang người thang ma quan thầy
được lên
Để cho mọi hũm nước đều có dấu chống
sào
Mọi dòng nước đều có vết mái chèo
185. Mọi khoảnh đất đụn cát đều có dấu chân ngựa
Để cho dưới gầm trời có Nộc Na[53]
nhiều, quan thầy ơi
Để cho dân mường Quy Chú Pu Quai[54]
toàn là Nộc Na của thầy
Để cho "con nuôi"[55]
toàn là các ông bà ngôi cao
Nộc Na toàn là ông Lý, ông Tổng[56]
190. Để cho người ta đau bụng thì bản dưới có chỗ
hỏi thuốc
Để người bản trên đau mắt thì có chỗ đi
nhờ cậy
Đấy là nên việc nhờ đám đồ lễ nhỏ
Được có cơm cùng hoa lễ đây là nhờ gái
trai cùng đến góp
Được đẹp việc nhờ có lễ Xang Khan cúng
khấn
195. Sắm sanh được bữa cơm hoa đẹp cho Tạo ngôi
cao của mường
A he ê[57]…
Đã hết bằng lá trên ngọn, Mo Mường ơi
Tôi đã quơ được ba lá ngắt ngọn[58]
Nói đến lời tiếng thưa xin hãy chấp
theo lệ lời người
200. Hỡi các em trai choai gái choai
Vía ai thì quay về với thân người ấy
Quay về ở dầm dề trong thân thể của
mình
Bây giờ xong việc cúng lễ dọn mâm thì
ai cũng quay chân về
Xong việc cúng cơm và hoa rồi ai cũng
rời đi
205. Ai cũng về để guồng nước vào ruộng
Ai cũng về để kiếm cá nuôi vợ chồng
Tất cả hãy về để trồng lúa Căm Cại[59]
nuôi con[60] ở nhà
nhé!
./.
[1] Xang
Khan: Lễ "nâng cấp hạng bậc" của các thầy Mo, vài năm tổ chức một
lần. Khi tổ chức thường mới các Mo bạn ở trong và ngoài mường đến để cùng tham
gia và chứng giám. Trong lễ Xang Khan này có một số việc, nhất là công việc tạo
tác và dựng cây hoa phải nhờ đến tất cả các gái trai trong bản mường.
[2] Pa Nha:
tầng lớp lãnh đạo ngày xưa.
[3] Hoa này
là các bông hoa thật được hái trong tự nhiên.
[4] Ve sầu
đan bằng lạt mềm có kích thước tương đương con ve thật, có thể nhuộm màu cho
đẹp.
[5] Xuôi
Kinh: đi thuyền xuôi xuống mường của người Kinh.
[6] Cờ cắt
bằng giấy màu, nhỏ cỡ nửa bàn tay.
[7] Thuyền
Then và kì đà đều làm thành mô hình treo lên cây hoa.
[8] Tất cả
các loài chim, bọ, cá, thú… được liệt kê từ đây đến cuối bài đều là chim mô
hình, được đan bằng lạt giang mềm và nhuộm hoặc bôi màu, trang trí cho đẹp…
[9] Dén
Phiêng: tên một loài chim rừng.
[10] Vèn Vẹ:
tên một loài chim rừng.
[11] Ôn Ô:
tên một loài chim rừng.
[12] Vèn
Dìa: tên một loài chim rừng.
[13] Tùn Tụ:
tên một loài chim rừng.
[15] Nộc
Kiếm: tên một loài chim rừng, có hai sợi lông đuôi nhìn giống hai mũi tên.
[16] Quan
thầy: tức là Tạy, ông tổ của thầy Mo.
[17] Nộc
Hạt: tên một loài chim rừng.
[18] Nộc
Thua: chim khướu.
[19] Tí
Nảnh: tên một loài chim rừng.
[20] Nhả Hồ:
phượng hoàng đất.
[21] Chơ
Lốc: tên một loài chim rừng có bộ lông màu xanh biếc.
[22] Háng
Cáng: tên một loài chim rừng.
[23] Hoa mặt
trời: bản vẽ trên giấy mô phỏng hoa văn hình mặt trời được thêu phổ biến trên
chân váy phụ nữ dân tộc Thái Nghệ An.
[24] Tên các
loài hoa từ đây đến cuối bài là các bông hoa thật được hái trong tự nhiên.
[25] Cái Xó:
tên một loài hoa rừng.
[26] Tức là
các cần rượu cắm trên miệng chum và xoè ra các hướng.
[27] Hoa
Âng: tên một loài hoa rừng.
[28] Ruột
Gà: tên một loài hoa rừng.
[29] Phắc Pháng:
tên một loài hoa đồng.
[30] Cây
Củm: Cây bún, thuộc họ cây chân chim.
[31] Cây
Pịt: tên một loài cây rừng.
[33] Chim
Kiếng: một loài chim phần đuôi có hai cái lông dài trông như hai mũi tên cắm
vào (cũng gọi là chim Kiếng Pứn).
[34] Ca Leo:
quạ thần ở mường trời, có thể biến hình thành người chèo thuyền mường ma.
[35] Nuôn
Chính: tên một loài cây rừng.
[36] Ngu
Xinh: tên một loài rắn.
[37] Luồng:
thuồng luồng dùng cho vía Mo cưỡi để di chuyển trong thế giới tâm linh của thầy
Mo. Con Luồng này cũng là mô hình đan bằng sợi lạt và có cánh, có mỏ, có móng
vuốt, có mình chim (Rồng Phượng).
[38] Nộc
Củm: tên một loài chim rừng.
[39] Co Le:
chưa rõ.
[40] Bài này
được thầy Mo đọc và được ghi chép trong giai đoạn 1968-1973, thời đó có chiến tranh
và máy bay Mỹ bay ra oanh tạc ở cả các huyện miền núi Nghệ An nên mới có thêm
chi tiết này.
[41] Xa:
chưa rõ.
[42] Cạu:
chưa rõ.
[43] Men:
mường Men Xòng, một mường phép thuật được nhắc trong Sử thi Khủn Chưởng.
[44] Tạo
Nhì: tức Khủn Chưởng, nhân vật chính trong Sử thi Khủn Chưởng.
[45] Thầy Mo
và các lực lượng âm binh của thầy Mo.
[46] Nguyên
văn là "xen pi", tức là một vạn năm. Đây là một cách nói quá lên
thường được sử dụng trong diễn đạt của thầy Mo.
[47] Khi lấy
chồng rồi thì con gái mới phải độn búi tóc.
[48] Ăn Xa: một hình thức liên hoan ăn uống và nhảy múa quanh
đống lửa, thường hay diễn ra trong lễ Xang Khan.
[49] Em gái
chủ lễ: chức danh được định ra trong lễ Xang Khan.
[50] Nàng
chủ mâm: chức danh được định ra trong lễ Xang Khan.
[51] Em út
mường: chức danh được định ra trong lễ Xang Khan.
[52] Ý nói
sẵn sàng để nghe.
[53] Nộc Na:
con vía, con linh hồn của thầy Mo. Đây là những người đã từng bị mắc bệnh hoặc
èo uột, khi đến nhờ cậy thầy Mo thì được thầy Mo cho thuốc và khiển âm binh
luôn đi theo để độ cho họ được mạnh khoẻ.
[54] Nay là
địa bàn các huyện Quỳ Hợp, Quỳ Châu, Quế Phong của tỉnh Nghệ An.
[55] Tức là
Nộc Na.
[56] Ông Lý,
ông Tổng: các chức quan thời phong kiến tương đương cấp xã, cấp huyện ngày nay.
[57] Lời
xướng đệm của thầy Mo.
[58] Ý nói
công việc đã hoàn thành dứt điểm.
[60] Nuôi
vợ, chồng, con: lời dặn của thầy Mo dành cho trai gái trẻ và tất cả dân bản
(không làm nghề Mo) đến tham gia lễ của thầy Mo.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét