Khóc ma nam nữ

 

KHÓC MA NAM NỮ TRẺ GIÀ

 (Sầm Văn Bình phiên âm, dịch ra tiếng Việt)

* Phần phiên âm:          Hay xàn vẳn thau kè nhính chái

 

* Bồn xưởng

 

Bắt nừng má chằng nẻ họt dao họt xúm mù lúng tả

Lải pẩng cốn hơ phắng đỉ chanh thì

Mí hành năng việc nị hong khùn mún chở lải ná

Cuổng hướn tàn cò ính lắc cắm xản lạn tàn hới

05.     Xản cỏ măn mồng hẻo dường pú Thải Xấn

Điếu nị

Khoi chỉ tan cào vạu mứa nhám pảng xí

Chù pòng na việc dượn ân chau pục pảnh

Mè cò mừa nhắng cốn pển xệt xảnh mù xúm lải hười

10.     Mè cò tan khặc khạy pòng tành pùn đả

Lẳng pỉ bưởn mè cò lấng tít tẩn đỏm mù xúm xang

Cảng tành dao hạt hạn lấng pheo quẹt thảng

Táng xỏng nhắng lỏ lới cắm kỉn hỏng quỳ mè hới

Mủ cày tành cửa liệng lấng tục va xình hỏng

15.     Hùng cằm mè cò lống cẳm piển xản tựng đung hắm mủ lống òi

Mè cò tọn xệp vạy hổm xọn bòn điểu

Chù cốn chù cào tan nhỏ nhọng ân chau xuồn đả

Táng xỏng nhắng khấng lỏ năng cắm kỉn lải múa mứa na

Mè cò lấng pịt ke xỏn tạy đang thài pển hướn

20.     Việc hày ná lấng xằng xỏn chù chớ chẳm chừ

Táng nừng nhắng mù va lản nọi nhắng hay èo vẻn

Mè cò pạc xẻn nhóng ìn yểu mù xúm lản nọi

Lấng xìa um cời dẹ phỉnh đẹt chán quang tộc ối

Hùng cằm mè tiệc yểu xía phứa phảnh xang

25.     Mè cò chỉnh bo hơ pưởi nựa lin huồng táng cải

Ẳn và lản hặc chau chù mự lấng pon nhừa pả

Hừ và hủ tả pển uôi lải lừng khấng xỉ kiêng

Xưởng hặc tành lản nọi hởn quà cắm đảnh

Nhắng xẻn nhóng thực pùn búp nọi tành tau

30.     Ẳn và khau kỉn pựa nớ tà chứn khoảng

Lằm đủ lực lản lin dù hướn nhắng hao bo ná

Xàu cò lấng cào thoi thảm chớ cằm ù lánh

Pừa và thau xặc chọng chàng bọc quám xỏn

Lấng lấng quám bọc xỏn chiền láng pảng chau

35.     Tàn cò và thau kè lẹo chỉnh thiều lải vắn thối ná

Hừ và quám tít tẩn chù chớ lản chau

Xưởng bọc thoi chù mự pển chừng lái đăm

Khạy hừ xàu hạc chốm xòng hụ mần dường pứng lản đở đay

Phủng lực lản xựp nắm xỏn tạy

40.     Xắng và mạy bo păm bở xọng pển hứa xảm chéo mứa đở

Pừa láng cốn xử bo xản liệp lái bỉn xeo đở lế

Ẳn và pìn ặt eo cảng phạ lé xồ cảng đỏm táng và ná

Ẳn nị bo chừ nhàm pạc beo và lạ pển pạc mỉu lứa

Ẳn và pảng táy nặn mấng lấng khắt khỉn từm tén pển xội

45.     Quám còn măn tan chiền tì xíp pắn pỉ ni ná

Quám chiền láng pờ Tảm Vưởng dù mướng Ngổ quang

Mắn cò mỉu bắp quai chản tọng kỉn cười tàn oản

Táng nừng phủa bo tải cượp mía áu nau xội dớ

Mắn cò mỉu hiệp nau tè nọi An Đức cốn bủn

50.     Áu bỉnh quấn phà tế xỏng lừm

Mừa nặn An Đức đay chuộp khồ khổm kẹn xẻn pòng pắn khú

Pừa và láng cốn xử bo xản chuộp páy láng beo ni ná

Chằm và pển cốc hau phèn pựn nhắng hiệp nhính xảo

Quám chiền láng tè đải chằng họt háu pảng ni

55.     Pển chừ chanh khặc kịu vạn khuộp pắn pỉ tẹ ló

Tới cốn lấng chừ chẳm tòi láng xỏn tạy

Nhá ào đay dù lạ chạn ẹp hiển xử

Hẩng lải pỉ thù pắn xẻn hong tàn hới

Tàn chằng thoi tố tiện lải pòng luống vắn

60.     Phủng lực lản hiềng phắng chù mự

Chẳm chừ thoi xỏn tạy lấng ua cào thảm

Hẩng pỉ bưởn từm tén lải tuồi

Pển chệp xay nảo nọi hong hặt pắn kíu

Nón cứn nghỉn phăn lịu chá có pải lịn và ná

65.     Kỉn bo đay lải mự xặm từm lải nhóng

 

* Láng chệp xay lải mự hối chạc mứa Bổn

 

Điếu nị khoi chỉ ke khặc kịu luống khồ khắt khỉn mệ hới

Mừa láng xàng xở lản pánh đỏm hoi

Xưởng bọc hơ chù mự chỉnh quỳ mí xải

Láng mừa đải cào chiếng khỉn kheo nặn ná

70.     Nộc ặt eo pà mạy đổng thườn hẳn nướng tẹ ló

Mồng đủ cả cắm họng nớ đổng cua mù

Cốn dù ban chỉ pảy bẳng lá

Táng nừng

Hăm hạc họng nớ pà vón xiểng

75.     Cảng vến chớ đẹt lưởng hạc vón xiểng thua

Tàn cò ô pạc vạu mí khôn cánh khỉn

Cả đẳm họng cảng cứn cuổng mướng hay xàn

Hăm hạc họng tấng vến mướng ban khừn khổm tẹ ló

Cạu đổng họng tiềng cứn xại xằn

80.     Xiểng bàng họng pú đàn đổng mỏng

Tàn cò nón cứn phẳn khì mạ mứa nửa

Phẳn lòng hứa pảy tơ

Từa nặn chau cò phẳn bo ma

Na cày phẳn bo đỉ tộc ối

85.     Phẳn tòi phỉ cảng hảo

Phẳn tòi đảo cảng phạ tẹ láy

Phẳn khì mạ tảm pịch pá bỉn và ná

Lạn khến pển pá tổn mom mò

Pảng kho keo thẩng nựa pển đạc lải chưởng

90.     Tàn cò và

Xàu bọc xỏn ân quám áu cốn má phạ tẹ láy

Việc cào tan nẻ vạu chỉnh bo dửn hẩng

Hừ và thửng bưởn lẳng đạc khán hển chanh

Liến chệp xay nảo nọi nón hồm phá đổi

95.     Cuổng chở pển xằn xại mù pắng lằng nhọi

Pển họt hanh nón xừa ính mỏn tộc ối

Nón xé cánh tảng ngải lằn kính pịch phựn

Chớ từn um lản nọi nhỏ cau bo quẻn

Mừa nặn lản pù hưn táng quàn khằm hẻn

100.   Lản nái hưn táng chán bải hau

Ẳn và phú pển pợ hưn má hạu liến cào quám thải

Phủng lực lản mù xúm thảm thoi cò mí

Lằm bầng na tàn lẹo pển hèo phỏm lưởng

Cành hả pển kết ngú lản dan

105.   Điếu nị

Phủng lúng tả dù Đổng Tay Bắc Nam đay nghỉn khảo chằng tiếu dảm dư

Xúm mù đăm cánh họ chằng tiếu thỏng tẹ ló

Hỏng đở đỉ cánh ngám kiềm má hả hơ

Táng nừng khau cánh chịn hỏng quỳ dả tiểm cò mí

110.   Vến cứn lấng thốc thảng từm tén dà bô cò lải

Mè cò pạc vạu ô tố tiện chỉnh bo cấm chở xía lẹo

Tè nặn chau chằng và

Cuổng chở pển xọt xá họt hánh lò dượn tộc ối

Ẳn và bưởn còn nặn tan chiện hăm hạc cả đẳm

115.   Hùng cằm xàu bọc xỏn pà cấng đổng le

Xàu cào tan bưởn lẹo liến xặt má chẳm mè hới

Mừa nặn xiểng dảu dả lằm đủ từm tén lải khoan cò đải

Khạy nị pạc bo đay tả nhọi xúm mù má dảm

Liến chằng thòi cha vạu lản chau khạch vẳn tẹ ló

120.   Vến cứn xiểng nằn nướng hơ tấng mướng đùng từn tộc ối

Lản òn chau hay chì chọi xiểng tiệc lải nhóng mè hới

Họ xọng hay xằng xỏn chù quám lải khoan

Xặm khạch hay khặc khạy pắn cù xẻn nhóng

Xằn đàng yêng khạch pong chốm bọc tóng đảnh

125.   Xiệt tò huồng bủn đang pồng khảy bồn múa liến xau

Ông pù chau nhà chựa lột chồ mứa Bổn xía lẹo

Mừa nhắng cốn năng hướn luổng pứng lản nọi lấng thảm thoi thì

Xiệt tò quám bọc thoi xỏn tạy liến mỏng quạnh văng

Lực cò nghỉn khừn mom cúng kẹn tả mồng ngáu bưởn

130.   Pảy xía hướn đang xàng xở mừn nhớ ởn chau mè hới

Khau cánh nặm phai pày mảy pé

Xọc hả hơ từm pển lải luống tàn vạu

Xiệt tò láng vắn pển xọt xá đàng xướng ốm nguộn

Lé bầng chau kèn chặn nớ còm lưởng đảnh xía ló tộc ối

135.   Chớ nị tàn cò pển cỏn luống dù hướn cảng hong

Táng nừng xỏng bàu xạ hển tò lưởng đảnh

Chớ nị chù cốn chù phặt khẳn đòn pính cảng hong

Phủng mù xúm xỏng họ lúng tả na nhành

Xiểng khạch hay chì chọi khảu mom ức đỏm tộc ối

140.   Chỏm chở khoi có xải keo òn

Liến cào vay hỏng chọi tục dường cắm kỉn mè ới

Xỏ hưn vay cắm kỉn bọc ngái mè chau

Khạy nị mè cò tải pển phỉ bọc ngái tảng đăm xía ló

Ẳn và pì chỉ kỉn thù tong

145.   Nọng chỉ kỉn thù tẳm

Lực lản kỉn chẳm pài

Côm na kỉn dường méo

Khẻo tả kỉn dường hụng dường đăm

Na cằm hẻo dường méo kỉn chịn

150.   Chỉnh bo ô pạc vạu cốn nừng thù điểu

Lực lản yểu bo nhắng hển na tộc ối

Xiệt tò mù va lản nọi hay khạch khấng khổm

Xốm xốm hau chòng hả chòng páy chọi chọi

Khạy nị mè cò xô bo măn tải chạu chỉnh pày mí xống xắng nớ

155.   Lực cò cổng xưởng nghịa pái lẳng mom mò

Nẻ họt mè chau tải lẹo nghỉn khồ mừn khổm lải ná

 

* Nẻ họt láng bọc xỏn

 

Bắt nừng lực hạc chỉ nẻ họt dao chạt chặn pảng còn chiền cải

Tàn bọc thoi chù mự hơ chừ láng pỏng

Phóng áu vạy múa phổn thùm nóng bưởn ha

160.   Hỏng càu hơ mí vạy phóng Mà thùm đảnh

Tàn cò pá xẻn nhóng tiệc yểu òn ánh chốm pon

Khạy nị la òn hay tả nhọi kinh cườn cứn đỏm tộc ối

Khạy nị chỉnh bo phớ bải hẻn ọc chán đỏm quàn

Mè văng na xía lẹo lản hay bàng bả

165.   Chớ nị cảng hướn pển xàng xả mộc lái nhảo nhung

Táng hành dao hạt hạn phớ pàn hổm hỏm

Chằm và láng hịt khóng cọp pỉ cùng chớ pảng ma

Khạy nị nhắng xỏ hả tòi mướng đỏm ban

Xỏ xào đay cày nọi má cùng xớ chiểng

170.   Láng hịt khóng tè đải bo váng xía đay

Lón hạo vay cào lạy đỏm na cọp pỉ

Lực cò cảng tò xắng bo mí ải ban

Chau pảy na xía lẹo chỉnh bo nhóng đở

Cò pừa khau bo nặm là xút múa kỉn

175.   Táng nừng láng hướn chỉnh bo phớ tành tắm áu chòi

Dưởn bo cuôm lực nọi lản hay có vẻn

Khạy nị pá xẻn nhóng khắt khỉn bo xướng cha lon

Bo chắc ki kịp họi hong nuồng pán chở

Nón cứn chỉnh bo yển chặc chứ chá đay

180.   Xiệt tò tải pển phỉ bo nhắng hển na

Bủn bo ma xía lẹo chỉnh bo nhá xủng xắng mệ mè hới

Mè cò còi tào na mứa phạ hưn xù phủn ỉn đỉ dớ

Lắm mò pển xọt xá òn hánh chở tọng

Phóng chồm hay chù mự chỉnh bo nhón xiểng

185.   Xiệt tò thuôi bau tăng hiềng phượng nén hon phà cảng

Váng khổm vạy pái lẳng mom mò

Váng kho hơ lản nọi hưn mòm ức đỏm mè hới

Mứa Bổn còi mứa ma

Băng biền hau lựp phạ còi bầng lé hển đẻ dớ

190.   Thì Đỉ Khản còi mứa đỉ pảy pứng nhá mom

Hưn tàng tạo tòi hà phổn lốm

Mứa thửng tạu hướn Thẻn lò nén păn bau

Chằng còi xỏ cào thoi nẻ vạu Thẻn Chằng Tể Đả

Hạc và hản pển cốn hạc nỏ hốc cháo xáo xô tộc ối

195.   Chỉ và thau kè lẹo chắc và xứ pển

Vến pển đỉ cào chiếng nỏ tuồi

Xiệt tò khoi dù tơ tằm chọng chở hày ngăm lải

Điếu nị khoi chỉ tày lường tau vạy cào mè hới

 

* Nẻ xằng

 

Bắt nừng lóng xưởng tẹ cấm chở hơ chừ

200.   Hơ xừ tọng xướng mừa pảng cốn

Dốn dốn phổn hà luổng cò nhá hạc hám na

Thửng mừa phạ đằng họng pỉ mờ khảy má cò đỉ mè hới

Phỉ xắng pảy cảng táng hặp áu chỉnh dặt nhá chịu

Mè cò còi bỉn đùng hưn xù phạ thửng pù pái lẳng đỉ dớ

205.   Còi tứ chở vạy mấng muồn nau càu đỉ dớ

Điếu nị khẳn xèo chau nộp lẹo tấng xừa phửn đỉ

Nẻ xằng chau kèn tạy củng hùng mứa đỉ

Lực cò mòng cóng măn mừn mự xẻn khuộp pắn pỉ mè hới

Cổng xưởng nghịa pắn pỉ bo lứm tẹ tẹ

210.   Xiệt tò Thẻn bo hơ hẩng mự váng dao chạc quể

Lực cò nghỉn xưởng lóng ngăm lải hình hài ngảu mom

Láng phờ lạ mí đay ược ào mứa đở

Điếu nị lực cò đà bốm lưởng cào chiếng thải vay mè hới

Ha cày nọi xớ tề ngái phỉ

215.   Thải quám tay hưởng tiến xớ khần

Lực cò họt họt hay chù mự chỉnh bo nhắng hển mè hới

Váng khôn kho cức nạn vạn pòng mí bảng đở lế

Lực cò pọ láng khổm khồ khôn

Dưởn bo cuôm lực nọi pừa hay có vẻn tẹ ló mè hới

 

* Pẳng cổng

 

220.   Điếu nị

Chỉ tan pẳng hơ xưởng cổng nghịa càu

Khau cánh nặm nhăm nhừa tắm vay phúc bủn

Tục dường pọm nỏ nhóng pinh chì mè hới

Táng nừng mí hùn mạ tố thào ản bẳng

225.   Má thải vay hỏm hưởng hưn khì

Tức hành keo hỏng chọi lải xằm lưởng đảnh

Pé piều xưa pọc lụa pảy lày mứa đỉ

Mè cò còi xọc xào lười hỏng chọi chường phạc tấng mảy

Vày cán hơ nhá lảy hỏng càu đẻ dớ

230.   Lau xà lọn khổm òn mới uôn đỉ dớ

Ẳn nị pển tè nén hiềng hon liến cải cảy hàng

Táng nừng xồ bo măn tải miện nhá hạc láng xổng

Lực cò họt họt hay tả nhọi chỉnh bo nhắng hển mè hới

Còi tành tắm còi tắm nựa mứa dớ

235.   Nùng xọt xưa xờ nựa na muồn ngám xở

Xiệt tò hỏn đọc hau pà mạy chỉ pười khoá đỉn xía ló

Lực cò nhớ ởn chau dường lạn tòi li mừa đải

Lò hỏng khản tành đả xồng mứa Bổn quang

Ởn nhớ xúm mù họ thau kè cuổng mướng chòi dớ

240.   Tàn cò lóng ỉn xưởng tành tắm bổng ca

Tấng hành thau luổng nọi chòi phau hè hẻn

Chù cốn chù phặt hưn khằm mứ nải kho

Quám chúc xòng nhỏ nhọng mứa na xàng bảng

Lực cò pạc bo đay làu lón hển na

245.   Ham tàng tạo mí đay xòng hển đở ná

Lóng vắn lực xọt xá kì puốn mỏng mom cò lải

Xiệt tò pú nhờ hăn bẳng lọm mí đay xòng hển đở ná

Điếu nị

Quám xằng xỏn đổng chông cuổng quà mè hới

250.   Còi tào na mứa phạ hưn xù Thẻn nửa

Lín lín nhá khắt khỉn dù nớ cuổng tọng

Nhá hắt hong lịn cày lải xướng xắng nớ

Còi pảy pưởng còng mướng luổng quang

Còi xành xang đổng cọm dết nen bủn luống nặn ló

255.   Bắt nừng

Mè lống đảy pảy xằng hướn tấng dao

Quám xằng pau pù chựa hướn dao chằng cải

Cải tủ hướn ọc pảy huồng piếng hừ dăng

Cười xằng chau mết lẹo hưn nằng chóng khoảng

260.   Mè cò chằng cải pảy lống pà cấng tủ xưa

Dăng xằng đăm hưởng mạc pú xẻn

Hẻn khoả mè quành pảy pà cấng nhá dăng xắng nớ

Bắt nị

Mè cò lống họt căm pà chạ hướn hèo khổi phỉ

265.   Mè cò chớ lống khủm chỉ thổm xẹt nén nhá hay

Còi quành hẻn mứa xù phủn xù ỉn nhá mom

Mè còi ham mè nặm Tà Khai mứa Bổn

Mứa pển phỉ tả dửn tả vảng còn lực còn lản nhá hay

 

* Dải vẳn

 

Điếu nị vẳn cốc khoi chỉ dải

270.   Vẳn pải khoi chỉ xồng mè hới

Nẻ xồng chau kèn tạy lải tì pứng vẳn

- Vẳn nừng mứa huồng luổng tì phỉ lấng hạu

- Vẳn nừng mứa cào tan đỏm pạn xúm mù lúng tả

- Vẳn nừng hau lựp phạ mứa biền pển đảo

275.   Đổng đở mè biền pển hơ đình xốn xảnh tong

Hơ mù xúm lản nọi chanh xàng ởn dớ

- Vẳn nừng tau thẩng Thẻn cào chiếng vắn phạo

- Vẳn nừng hơ chuộp nau tè nọi phủa bào mía xảo đỉ dớ

- Vẳn đở đỉ biền má pển đăm

280.   - Vẳn nừng má dù căm kỉn cù lánh ngái

Mè cò còi thải quám khổm xù hướn tấng dao

Tục pù chau nhà chựa còi cào quám đỉ

Thì Đỉ Khản còi dù đỉ tì hướn nớ hong

Còi quẹt pheo tắm tọn tha cù mứa xổm đè nớ

285.   Khạy nị tộc tò

Đẻn phỉ cốn cạch cảy lặp lán bở chia tộc ối

Xỏng dù khơ lặp lị mí đay xòng hển mứa đở

Băng biền hau tèn lạn bo tào xỏng xí đay ló

Tới cốn tải pển phỉ bo mí chớ hển na lẹo ló mè hới

 

* Hôm hỏm

 

290.   Bắt nừng

Ởn phúc chau phả lạn lấng chanh xàng xở đỉ dớ

Vến pển đỉ chòng cháu dứa cụm

Va lản nọi tổn chừ lản xỉnh chau ọc

Lải pỉ phạ nháo pưởng ma nhờ

295.   Lực chỉ ke xù nọi lản nhà mừa đải mè hới

Lực cò nghỉn khổm tới hỏm hẩng tải phày

Cò pừa mè bo măn cảy chọi hướn khổm hạy kho

Phớ chuộp pọ hạc nài khổm ướn tẹ ló

Băng biền hưn xù phạ lản chau nhành ải tẹ ló

300.   Cải nhàn hơ lấng yển chanh xàng ởn dớ

Xỏng hàng khăn cằn lẹo mứa na xàng bảng

Chồ cốn đay láng pỏng xẳn ào mè hới

 

* Láng khổm mom mò

 

Điếu nị

Pảng cốn đay nghỉn đỉ chanh thì

305.   Mí hành na việc nị hong khùn mún chở lải ná

Váng xía láng ỉn xưởng tè nhám đảng ma

Lấng tò na tố tiện lải chau ửm ải

Thải quám tan luống vắn xẻn pòng

Tảng bọc hơ hển hụ láng tành pùn đả

310.   Táng xỏng lẹo nhớ ởn chanh xàng

Chớ chệp xay nảo nọi áu pầng táng điểu

Xòng ỉn xưởng chụp chốm lản hao

Bủn ào đay hỏng chọi dứa hơ bành pẳn

Xẳn đở cò pẳng cổng cạy tò mè hới

315.   Nẻ họt chau kèn tạy tả lằng pắn thẻo

Xương pẳng cổng tè đải nhành mướng ải ban

Lản òn hay chù mự cháng bồn cáu thỏng

Khạy nị táng pảy má đuồn dảm biền hối cảy khăn

Liến hạc căn bẳng lọm pển pà đổng kiếm

320.   Lực cò tảng tò măn dường lạn xẻn khuộp pắn pỉ đỉ dớ

Thì Đỉ Khản dù đỉ mừn tới xẻn khau

Há cò mòng cóng hơ dù thau xỏn tạy dương ngọc kỉm cưởng

Ối!...

Xiệt tò láng ược ào nuồng pán khển keo

325.   Mè cò liến biền hau pà mạy đổng thườn pháy khoảng

Tủn chở lực ịp ính pấng chở căm hành đở lế

Xẻn khuộp khau pỉ phạ chỉnh bo mí hển

Tới cốn phớ hón hển nài hướn tải phượng

Nhá cào khô lải nọi hong nuồng pắn khú

330.   Hùng cằm tả lim hển ù nái cuổng ban

Lản xía hoi chù mự lin huồng chán khoảng

Khạy hừ láng phẳn pển xọt xá kho puốn ngảu mom

Xiệt tò chau kèn tạy băng biền mứa Bổn

Lực cò vến cứn đà bốm hưởng tể xớ thải vay

335.   Ha cày nọi xớ tề má cháy mè hới

Mè cò còi dù tới đổng mạy dết tàn bủn luống

Ởn phúc chau quỷ nghịa chòi hôm hè hẻn

Xẻn pỉ lực chừ chẳm bo lứm cổng nghịa

Quám xằng chau mết lẹo xong tào cứn lẳng đỉ dớ

          ./.

Xựp xắp Lừ Văn Chiến, Mường Chiên (Quỳnh Nhai, Sơn La)

 

KHÓC MA NAM NỮ TRẺ GIÀ

 

* Phần dịch nghĩa:        Khóc ma nam nữ trẻ già

 

* Thương tiếc

 

          Nay mới có lời với gia quyến, với họ hàng Lung Ta

          Có nhiều người hãy cùng nghe cho rõ

          Nay có việc đeo đẳng nặng nhọc trong lòng

          Trong nhà vẫn có cây cọc vững muôn thuở

05.     Cọc xanh tốt vững chãi như núi Thái Sơn

          Bây giờ

          Mo tôi xin nói lời về thời đã xa xưa

          Có nhiều việc nhờ ơn của bà[1] giúp đỡ

          Ngày bà còn sống như khí thiêng toả đến mọi nhà

10.     Bà dạy lời cặn kẽ để răn con cháu

          Nhiều năm tháng bà vẫn còn chăm lo cho mọi người

          Thời chăm chút cửa nhà vẫn hay phát dọn

          Lại còn lo nhắc điều nói năng ăn ở

          Chăm sóc thêm gà lợn cùng mọi thứ trong nhà

15.     Sáng sớm bà mang tấm cho gà và thúng cám mang nuôi lợn

          Bà đã sắp xếp gọn mọi đồ đạc trong nhà

          Người ngoài ai cũng nói bà khéo chăm lo con cháu

          Lại còn lo liệu đến chuyện cơm gạo nhiều vụ về sau

          Bà cũng luôn răn dạy chuyện chăm lo cửa nhà

20.     Việc ruộng nương phải luôn chăm bón

          Trong nhà còn đàn cháu nhỏ quấn quýt

          Suốt ngày bà cháu chẳng rời nhau

          Hết chăm bẵm bế bồng rồi cùng ra sàn ngoài sưởi nắng

          Sáng dậy bà cháu đã bên nhau

25.     Không để cháu bị lạnh khi ra đường

          Ngày lại ngày chăm mớm cơm mớm cá

          Mặt mũi cháu bẩn thì bà chăm lau rửa

          Chăm quý cháu như thể cục vàng

          Nương cháu như nương búp non mới lớn

30.     Ăn bữa rồi ra suối sông kiếm thức ăn

          Trông cho con cháu ở nhà luôn mạnh khoẻ

          Bà vẫn luôn hỏi han sớm chiều

          Luôn dạy cháu lẽ hay điều phải trái

          Dạy những điều truyền lại từ xưa

35.     Rằng tuổi bà đã cao nên biết nhiều sự tích

          Để làm thành lời nhắc nhở, dạy răn con cháu

          Ngày lại ngày khuyên răn như lời của Đẳm

          Nay thật mừng là chúng đã hiểu biết lớn khôn

          Đàn cháu con làm như lời dạy bảo

40.     Cây lá tốt không chặt xuống sao thành thuyền được

          Bởi nhiều người khắp nơi chưa biết chữ nghĩa

          Hồn vía bay ngoắt ngoéo trên không trung chẳng biết số mệnh

          Đây chẳng phải chuyện lấy không nói có hoặc chuyện bịp lừa

          Rằng thời nào mà người ta coi thường thì thành thêm tội lỗi

45.     Chuyện này đã truyền qua cả mười nghìn năm

          Chuyện kể lại rằng lão Tam Vương ở nước Ngô[2] rộng lớn

          Lão đã có âm mưu gian xảo để cưới người oan

          Cướp gái đang có chồng để làm tì thiếp

          Đấy là vợ vía yêu của ông An Đức hiền lành

50.     Lão đã lấy quân binh về quấy phá hai lần

          Bấy giờ An Đức thấy xót xa đau khổ trăm bề

          Bởi không học hành chữ nghĩa nay bị mắc oan

          Nỗi quan trên vào mường nhỏ mà vẫn ăn hiếp vợ người

          Có lời từ xưa truyền lại mới thấu đến ngày nay

55.     Thành chuyện rõ ràng cặn kẽ kể từ nghìn năm

          Đời người luôn ghi nhớ những lời dạy bảo

          Chớ biếng lười mà ngại học hành chữ nghĩa

          Nhiều năm đầu óc được mở mang rộng rãi

          Bà đã răn cặn kẽ mọi lẽ phải điều hay

60.     Đám con cháu lắng nghe ngày ngày

          Ghi nhớ lời dạy bảo hỏi han mọi nhẽ

          Nhiều tháng ngày trôi qua, thêm tuổi

          Người ốm đau, sốt nóng, mỏi mệt trăm bề

          Đêm ngủ mơ điềm xấu, cổ khan lưỡi rát

65.     Ăn uống kém đi, mỗi ngày mỗi nặng thêm

 

* Bị đau ốm nhiều ngày rồi chết về Bôn

 

          Nay Mo tôi xin kể nhiều lời thống khổ xót đau bà ơi

          Ngày còn khoẻ mạnh cháu chắt đến quây quần

          Có lời răn dạy hàng ngày thật là quý giá

          Kể những lời truyền lại để con cháu nghĩ suy

70.     Chim bay quanh quất trong rừng cất tiếng hót vang

          Nghe tiếng con Ca Căm[3] gọi đàn trong rừng rậm

          Người trong bản xôn xao đi lại

          Lại thêm

          Hằm Hạc[4] kêu trong rừng lảnh lói

75.     Giữa trưa đang nắng nóng lại dâng nỗi tủi

          Lời người ngoài nói có chứa điều khi dễ

          Quạ đen kêu giữa đêm cả mường rộ tiếng khóc

          Hằm Hạc kêu suốt ngày thì bản mường đìu hiu

          Cú rừng kêu giữa đêm nghe thấy rợn

80.     Tiếng cầy bay kêu thấy núi rừng tối tăm

          Bà nằm ngủ mơ thấy được cưỡi ngựa lên trên

          Mơ được xuôi thuyền xuống dưới

          Bấy giờ bà mơ điềm không tốt

          Tảng sáng mơ không hay

85.     Mơ theo ma giữa không trung

          Mơ đi theo sao vào vòm trời

          Mơ cưỡi ngựa có cánh bay đi

          Hàng triệu Khên đến với thân thể

          Gặp điều khó đến bên mình thấy lạ lắm bề

90.     Người ta nói

          Bà cất lời dạy dỗ để rồi đi về trời

          Việc nói năng đưa lời sợ không được dài lâu

          Đến tháng sau đã thấy được rõ ràng

          Mới ốm đau trong mình phải nằm đắp chăn đôi

95.     Trong người thấy run rẩy hắt hơi sổ mũi

          Thành yếu gầy phải nằm bẹp trên nệm, thương thay

          Nằm nghiêng với ngửa trở mình nặng nhọc

          Thức dậy bế cháu nhỏ, vấn búi tóc cũng khó khăn

          Bấy giờ cháu nhỏ lên nhà phía Quản[5] đến nắm tay

100.   Cháu ngoại lên phía cầu thang đến đỡ

          Con dâu cháu dâu đến bên cạnh hỏi han

          Cháu con đều đến có lời thăm hỏi

          Nhìn sắc mặt bà thấy gầy xanh vàng võ

          Da cẳng chân khô như vảy mất rồi

105.   Bấy giờ

          Bên họ ngoại khắp Đông- Tây- Nam- Bắc nghe tin đều đến thăm

          Bên Đẳm và họ hàng cũng đến hỏi

          Mọi của ngon vật lạ đều kiếm tìm về

          Cùng cơm với thịt và thuốc thang đủ thứ

110.   Ngày đêm chăm cho bà cả chuyện ăn chuyện ngủ

          Bà nói chuyện với khắp lượt mọi người

          Từ đấy người ta mới nói

          Dù trong lòng có xót xa tủi buồn thì hãy gắng

          Tháng đã qua còn nói chuyện con Hằm Hạc và quạ đen

115.   Sáng dậy người ta nói chuyện về rừng sâu gai góc

          Họ nói chuyện tháng năm nay đã cận kề rồi

          Bấy giờ thuốc với thang kiếm về dùng đã lắm

          Nay không nói được chỉ ứa lệ nhìn con cháu đến thăm

          Con cháu mới làm lễ gọi vía cho bà

120.   Ngày đêm nghe náo động làm bản mường bừng tỉnh

          Nghe tiếng con cháu khóc nỉ non tiếc thương bà

          Họ hàng tụ tập đến dặn dò nhau đủ thứ

          Rồi kêu khóc nức nở đủ tiếng nhỏ to

          Thể như tiếng chim yểng kêu trên cành vông hoa đỏ

125.   Tủi nỗi Hạn Khuống đang hạnh phúc tự dưng gặp xấu

          Bà nay nhiều tuổi đã hết số về Bôn rồi

          Ngày còn là người ở trong nhà con cháu thường hỏi han

          Nay lời dạy bảo, hỏi han đã im lìm trống vắng

          Con thấy lòng đắng tủi chỉ biết nhìn trăng

130.   Ngôi nhà từng rộn vui thật là nhớ ơn bà

          Rồi cơm nước, vải vóc, tằm tơ

          Tìm kiếm cho được nhiều thứ như người ta nói

          Tủi nỗi nay vía thấy xót đau như thể ngậm lá ngón

          Chỉ còn thấy bóng bà trong quan tài gỗ đỏ thôi

135.   Nay bà đã thành như con Luồng nằm tổ giữa nhà

          Phía kia hai tấm vải che màu vàng đỏ

          Bây giờ nhiều cháu con đội khăn trắng xoá khắp nhà

          Tất cả mọi người họ hàng và Lung Ta đều thểu não

          Tiếng khóc than nức nở tiếc thương bà thật tủi

140.   Nay tôi là người được thương quý

          Xin thưa mời mọi đồ quý đồ ăn bà ơi

          Xin kể dâng mâm lễ để mời bữa trưa cho bà

          Nay bà chết thành ma mời bữa trưa như mời Đẳm

          Rằng nếu anh muốn cùng ăn thì bà lấy đũa đẩy

145.   Em muốn cùng ăn thì lấy đũa đâm

          Con cháu muốn cùng ăn thì bà gạt ra ngoài

          Bà hãy cúi mặt ăn như mèo

          Sụp mắt ăn như diều hâu, như chim cắt

          Mặt xanh lét như mặt mèo ăn thịt

150.   Một mình một đôi đũa, đừng nói năng gì

          Tủi nỗi con cháu quý thương không còn thấy mặt bà

          Các cháu nhỏ gần xa cùng nhau đến khóc

          Ran ran khóc tiếng nhỏ tiếng to não ruột

          Nay số bà không vững chết rồi thì thảnh thơi bà nhé

155.   Con cháu được công ơn ở lại sau sầu tủi

          Kể rằng bà đã chết, thấy trăm khổ nghìn đau

 

* Nhắc đến lời răn dạy

 

          Nay tôi xin nhắc đến nhà cửa nhiều lớp từ thời tiên tổ

          Người đã dạy bảo hàng ngày để được như ước nguyện

          Để phòng khi mưa gió lũ lụt kỳ tháng năm

160.   Các của cải xưa để phòng lúc sông Mã[6] dâng lũ lụt

          Bà đã chăm bẵm yêu thương con cháu

          Nay con cháu khóc than buồn tủi về bên bà rồi

          Nay cháu không còn ai để cầm tay ra sàn vào cửa

          Bà chết khuất đi rồi con cháu khóc thương

165.   Nay thấy cửa nhà bề bộn không ai quét dọn

          Nhà sàn lâu nay vẫn sạch sẽ thơm tho

          Cũng từ tập tục đến cuối năm lo lễ lớn

          Nay cũng xin được theo luật trong mường bản

          Xin được con gà nhỏ làm lễ cúng đầu năm

170.   Luật tục xưa nay không ai bỏ được

          Là chuyện cầu cúng phụng thờ trong ngày đầu năm mới

          Con cũng mong sao không thẹn với bản mường

          Bà đã chết lên trời không còn gì cả

          Không có gạo cơm cho đến tận cuối mùa

175.   Thêm nữa trong nhà không có ai người giúp đỡ

          Gắng không nên con cháu mới ngửa cổ khóc kêu

          Nay kể trăm đường khó khăn không kể hết

          Không biết có bao điều vướng bận tâm can

          Nằm ngủ ban đêm nghĩ suy không ngủ được

180.   Tủi nỗi bà chết thành ma không còn thấy mặt

          Phúc phận không cao, chết rồi hãy thảnh thơi

          Bà hãy quay mặt về trời lên cùng tiên tổ

          Thân thể thành xót xa khiến lòng con đau đớn

          Đã than vãn ngày ngày không dứt tiếng

185.   Tủi nỗi khuôn[7] bị nghiêng nên vía Nen hao mòn

          Để điều đắng lại phía sau buồn bã

          Để điều khó khăn cho con cháu tủi cực bà ơi

          Về mường Bôn thì cứ đi thẳng tới

          Bà biến thân vào vòm trời thì hãy trông nom nhé

190.   Thi Đi Khan[8] hãy về cùng các Then đừng tủi

          Đi đến phương xa theo cơn gió cơn mưa

          Về tận nhà Then để đúc vía Nen và đắp khuôn

          Mới xin kể lời với Then Chăng[9]- Thê Đa[10]

          Đã nhận làm người thì cho đủ sáu Chào[11] hai mươi số phận

195.   Bởi chưng già rồi chẳng biết nói sao nên

          Ngày nên đẹp đã thưa lời đủ tuổi

          Tủi nỗi tôi ở hàng bậc thấp nên lòng hay nghĩ suy

          Nay Mo tôi mới lựa lời để nói đôi hồi bà ơi

 

* Lời dặn dò

 

          Nay có lòng thương không kìm nén trong bụng

200.   Hãy cho thẳng thật lòng như ngày còn là người

          Sùi sụt cơn mưa to cũng đừng khuất mặt

          Năm mới có tiếng sấm vọng về hãy nhẹ lòng bà nhé

          Đi giữa đường có ma nào lôi đi cũng chớ theo

          Bà hãy bay vút lên trên trời theo tổ tiên xưa nhé

205.   Hãy nén lòng để đợi mừng người tình xưa cũ nhé

          Đây là khăn thêu chủ đem nộp cùng tấm nệm

          Dặn với bà hãy sáng lòng về trời cho đẹp

          Con cũng mong có vạn ngày bền vững suốt nhiều năm

          Ơn nghĩa của bà nghìn năm không quên được

210.   Tủi nỗi Then không cho ở nhiều ngày phải lìa nhà với quê

          Con thấy tiếc thương nghĩ nhiều nên buồn bã

          Nỗi ước muốn chẳng được như lòng mong

          Nay con có mâm bày ra để bày tỏ nỗi lòng

          Thịt con gà nhỏ để thờ và cúng tế

215.   Lời thưa mời và thắp nến, đốt hương cầu khấn

          Con khóc thương ngày ngày vì không còn nhìn thấy bà

          Thấy khó khăn ngàn vạn nỗi sợ không được nhẹ nhõm

          Nay con gặp phải điều khốn khó khổ đau

          Gắng không được con ngửa mặt than khóc với bà, bà ơi

 

* Trả công ơn

 

220.   Bây giờ

          Mo tôi nói về trả công trả nghĩa

          Có cơm nước thịt thà để nâng phúc nâng vía

          Đủ mọi thứ mọi món nướng sấy bà ơi

          Thêm đây có hình con ngựa đẹp[12] mắc sẵn yên cương

225.   Đem đến dâng để mang đồ và ngồi cưỡi

          Có của quý ngọc ngà nhiều vẻ sắc đỏ vàng

          Có vải tơ, khăn piêu, áo lụa cùng đem theo về

          Bà cũng đã có thêm bao đồ đẹp cùng vải sợi

          Đem đòn gánh về khiêng đồ cũ

230.   Cả rượu cần men đắng dịu ngon

          Cái này bởi từ vía Nen bị nghiêng nên thành cách xa

          Thêm nỗi số không bền nên chết đi xin hãy thảnh thơi

          Con đã khóc sụt sùi nước mắt tuôn rơi bởi bà đã khuất

          Hãy sửa soạn và mang của cải về bà nhé

235.   Mặc áo đẹp vào người mặt ngời tươi tỉnh

          Tủi nỗi thân thể vào nghĩa địa thành nát vụn trộn đất rồi

          Con nhờ ơn bà bằng rừng cây muôn thuở

          Có của cải đến dâng để đem về mường Bôn

          Nhờ cả họ hàng và trẻ già trong mường cùng giúp nhé

240.   Người có lòng yêu thương nay làm Bông Ca[13]

          Mọi người già trẻ cùng nhau về giúp sức

          Ai cũng đến cầm tay con để nói lời chia buồn

          Trao lời chúc để về sau luôn khoẻ mạnh

          Con cũng nói không nên lời và không còn thấy

245.   Bà đi đến phương xa không còn nhìn thấy mặt

          Lòng con thấy xót xa buồn rầu trong dạ

          Tủi nỗi núi cao dựng lên ngăn cách không thấy được gì

          Bây giờ

          Lời dặn dò nhiều như rừng cây cổ thụ rồi bà ơi

250.   Bà hãy quay mặt đi và lên cùng các Then

          Ngày ngày đừng để có vướng víu trong lòng

          Đừng uốn cong như lưỡi con gà nhiều lối

          Hãy đi thong dong thông suốt trên mường trời rộng

          Hãy chăm rừng nghĩa địa cho bền phúc lớn của bà

255.   Bây giờ

          Bà xuống cầu thang rồi dặn dò nhà lẫn cửa

          Lời dặn đến tổ tiên trong nhà rồi mới đi qua

          Đi qua cửa nhà ra sân rộng hãy nán

          Gửi lời dặn khắp rồi thì lên ngồi Chong Khoang[14]

260.   Bà mới đi tiếp đến nơi cửa rừng nghĩa địa

          Nán lại dặn Đẳm cùng có cả trầu cau

          Tay phải của bà vung vào rừng nghĩa địa đừng dừng nhé

          Bây giờ

          Bà đã xuống đến rừng cây Chạ[15] có nhà ma và nấm mộ

265.   Lúc đi xuống dưới nấm mộ lấp đất bà đừng khóc nhé

          Hãy vung tay về với tiên tổ trên thiên cung đừng tủi

          Bà hãy đi qua sông Tà Khai về đến Bôn

          Về thành ma mắt dọc[16] trước con trước cháu

 

* Rải vía

 

          Đến đây vía gốc Mo tôi xin rải

270.   Vía ngọn Mo tôi xin đưa tiễn bà ơi

          Nói lời tiễn đưa vía bà đi đến với nhiều đám vía

          - Một vía về hạn khuống lớn nơi ma hay tụ đến

          - Một vía về chuyện trò với đám bạn Lung Ta

          - Một vía lên vòm trời biến thành ngôi sao

275.   Rừng nào bà biến thành để cho ánh sáng rọi vào

          Để cho đám cháu nhỏ được bình yên mạnh khoẻ

          - Một vía lên đến Then thưa lời nhanh gọn

          - Một vía đến gặp người tình từ thuở vợ chồng son

          - Một vía tốt thì biến về thành Đẳm

280.   - Một vía về ở nơi ăn đủ bữa trưa tối

          Bà mới kể lời khổ đau với nhà cửa trong ngoài

          Các ông bà tổ tiên xưa mới nói lời đẹp

          Rằng Thi Đi Khan hãy yên bề ở trong nhà nhiều gian

          Để quét tước dọn dẹp gọn gàng đợi người xưa về gặp

285.   Bây giờ tủi nỗi

          Ranh mường người mường ma cách nhau bằng tờ giấy

          Hai mường ở kề nhau nhưng không nhìn thấy được

          Hoá thân vào đấy rồi không quay thành hai thời được nữa

          Đời người chết thành ma thì không thấy mặt nữa bà ơi

 

* Đậy điệm

 

290.   Bây giờ

          Ân phúc bà như núi hãy toả sáng tốt lành nhé

          Ngày nên đẹp hãy phù hộ độ trì

          Độ cho đám cháu con nội ngoại

          Nhiều năm qua nay đã lớn khôn

295.   Con chỉ kể cùng các cháu nhỏ thuở trước bà ơi

          Con thấy phận đắng cay từ ngày bà chết đi

          Bởi phận bà không vững ở xa xôi nhà khốn khó

          Ai đến nhà cũng thấy nản trong lòng

          Bà chết biến thân lên trời cháu con thểu não

300.   Qua kỳ rồi cho êm đẹp sáng trong ơn nhé

          Hai bên cách trở rồi về sau sẽ nhẹ nhàng

          Đời người mong được như ý nguyện bà ơi

 

* Đắng cay buồn tủi

 

          Bây giờ

          Quãng đời người được nghe được tỏ

305.   Nay có việc đeo đẳng nặng nhọc trong lòng

          Phải lìa xa tình yêu thương từ ngày đang lớn

          Lẽ nói năng thường đưa lời êm ái

          Chuyện nói cùng nhau như vạn nẻo văn hoa

          Thể như nói cho biết cách làm nên việc

310.   Thêm nữa cũng nhờ ơn nhẹ nhõm

          Lúc đau mình sốt ốm đã đỡ đần chăm sóc

          Lúc yêu thương thì dang tay ôm cháu

          Ước được đồ đẹp thì chia cho cháu

          Kể đường nào cũng ghi nhớ công ơn

315.   Nay kể về bà mà nước mắt chảy tuôn

          Ngẫm trả công xưa để khỏi hổ thẹn với bản làng

          Cháu nhỏ khóc ngày ngày gọi đến

          Nhưng nay đường đi về đã biến hoá xa xôi

          Như cây vươn rễ thành rừng ngăn cách

320.   Con nay đã vững như rừng nghìn năm tươi tốt

          Thi Đi Khan ở yên lành nghìn đời vạn[17] mùa lúa

          Ta cũng trông mong cho bà sống lâu như ngọc kim cương

          Ôi…

          Tủi nỗi lòng mong ước đã vướng víu không thành

325.   Bà đã chết hoá thân vào rừng cây hoang vắng

          Đã không còn làm chỗ dựa cho con cháu nữa

          Mười vạn mùa lúa rồi tiếp năm không còn được thấy

          Đời người ai mong thấy mãi mà thể như chết nửa thân

          Chớ nói thêm về số phận mà vướng víu trăm đường

330.   Sớm chiều như thấy bóng hình bà trong bản

          Cháu nhỏ không có ai làm nũng để chơi trên sàn

          Nay thấy giấc mơ xót xa mà buồn tủi

          Buồn nỗi thân bà đã biến hoá về Bôn

          Con vẫn ngày đêm bày mâm lễ và thắp hương đèn khấn

335.   Giết con gà nhỏ để thờ cúng cho bà

          Bà hãy an yên làm phúc lớn của Luồng nhé

          Ơn phúc lớn của bà đã đỡ đần cháu con

          Mười vạn năm con nhớ ghi không quên ơn nghĩa

          Lời dặn thưa hết rồi nay xin quay trở về

          ./.

Phỏng theo ghi chép của ông Lừ Văn Chiến, Mường Chiên (Quỳnh Nhai, Sơn La)

---

[1] Tuỳ theo người chết cụ thể là ai mà thầy Mo hoặc người khóc sẽ gọi là bà hay ông cho phù hợp.

[2] Nước Ngô nằm ở khu vực cửa sông Dương Tử, phía đông nước Sở, tương ứng với phần lớn tỉnh Giang Tô (Trung Quốc) ngày nay.

[3] Ca Căm: nghĩa đen là Quạ Vàng, tuy nhiên đây chỉ là mỹ từ trong cách gọi con quạ.

[4] Hằm Hạc: Từ quy, một loài vật thường hay kêu "poong poong- mắc mắc" vào ban đêm, lúc khuya khoắt.

[5] Phía Quản: Gian phía cầu thang lên nhà sàn, phía dành cho khách nam giới lên xuống.

[6] Sông Mã là một con sông của Việt Nam và Lào có chiều dài 512 km, trong đó phần trên lãnh thổ Việt Nam (chảy qua các tỉnh Sơn La, Thanh Hoá) dài 410 km và phần trên lãnh thổ Lào dài 102 km.

[7] Khuôn đúc người ở trên mường trời.

[8] Thi Đi Khan: Mỹ từ dùng để gọi người chín chắn, giỏi giang, được vị nể và mến mộ.

[9] Then Bun- Then Chăng: Là 2 vị Then tượng trưng và tạo ra hạnh phúc và công danh. Họ điều khiển Minh, Nen của cõi người dưới trần gian, có thể cho người này hạnh phúc, bắt người kia khổ cực-. Để người đời tìm đến công danh, Then Chăng có một trái núi gọi là Pha Bôn Pha Chăng, một trái núi đá nhẵn, trơ trọi, không cây cối, không có chỗ bấu víu, có 12 bậc công danh. Từ bậc nọ lên bậc kia là một vách đá, bôi mỡ gà và dầu vừng rất trơn. Song vì là đường công danh, người trần gian chứa đầy dục vọng phải cố đưa linh hồn lên đó theo Mo để leo. Leo càng cao thì công danh càng lớn ứng với từng bậc. Nếu chẳng may hồn bị ngã xuống thì người sẽ chết. Then Bun Then Chăng còn xếp đặt cho trai gái thành đôi, thành lứa. Ở đó có 2 ngọn nến Minh, Nen để các chàng trai, cô gái tới bói hỏi Then về đường tình duyên.

[10] Thê Đa: phật A- di- đà.

[11] Chào: cũng tương tự như dòng họ.

[12] Đây là con ngựa đồ hàng mã.

[13] Bông Ca: Như một hình thức gieo trồng trong tập tục tang ma nhằm thể hiện mong muốn để cho linh hồn người chết có được sức mạnh và trường tồn.

[14] Chong Khoang: bàn thờ tạm lập cho người mới chết.

[15] Cây Chạ: tên một loài cây rừng có thân gỗ.

[16] Mắt dọc: Người Thái quan niệm rằng hồn người chết lên mường trời sau khi đi qua dòng suối Bỏ Lưm vào đến mường ma thì đều bị xoay mắt để từ mắt ngang (người) chuyển sang mắt dọc (ma).

[17] Các con số nghìn- vạn chỉ mang ý là rất nhiều.