KỂ NGÀY ĐAU ỐM
* Phần phiên âm: Tày vến chệp vến ọc
Ai cú hới!
Pò cú hới!
Bưởn chiểng cải bưởn nhì
Tàn tăng lì kỉn pả
05. Bưởn xảm cải bưởn
xì
Tàn pàu pì thiêu cộp chụ
Bưởn ha cải
bưởn hốc
Phạ cắm tộc
bo đằng
Bưởn chết cải
bưởn pẹt
10. Đẹt lạnh hướng
lốm ỏn
Bưởn cau cải
bưởn xíp
Phạ xau hướng
bồn múa
Bưởn ết cải
bưởn lạp
Phạ pờ lạp
lươm đằng mó
15. Phạ tăng tò lín
phổn
Mịt phổn tò mạc
muôi
Chù huôi nặm
chù nóng
Chù hòng cạng
chù nhừng
Pỉnh hụ, pỉnh
chằng ngoạc
20. Tạc hụ tạc chằng
ngóm
Tàn hụ tàn chằng
khằm xạ pảy xon
Đay pả nọi pả
òn má ngái
Chau hụ chau
chằng khằm muổng khằm xạ pảy xon
Đay pả nọi pả
òn má ngái
25. Tàn hụ tàn chằng
khằm pạ cốm cằm pảy lạo món
Chau chằng khằm pạ cốm cằm pảy lạo món
Chau chằng thọc
pạ cốm bảng pảy lạo pà
Nộc nọi năng
nớ pà ton chiểu
Phán tỉn thiểu
ton phệch
30. Tàn đay nghỉn hại
nghỉn hạt tỉm chở
Tàn chằng phạo pắt eo téo cứn
Hạc và chau
bo pắt ào tào cứn
Chau chằng tếch
pảy na
Chằng a pảy nớ
35. Chằng pảy hăm xỏng
xảm cạp pạ
Xì ha cạp vản
Vản luổng
chau chằng hắc chẳm pong
Pạ nọi chau
chằng bàn chẳm xẳn
Bọc phúc lòn
tỉm cau
40. Bọc tạu lòn tỉm
hủa
Chau chằng
đay láng hại láng hạt tỉm chở
Chau chằng pắt
ào tào cứn
Tàn hụ tàn chằng bo bạch mạy lắm điểu
má ban
Chau hạc bạch
mạy lắm điểu má ban
45. Chau chằng ke
xưa pẹo váng đảy
Vạy pưởi hẻn pảy tà
Tàn ạp tà tơ
tàn bo cháng nảo
Chau hạc
cháng nảo
Tàn ạp tà cảng
tàn bo cháng xay
50. Chau hạc cháng
xay
Chau họng
cháng má hướn
Kẹo mạc láng
xày xờ hơ pạc xía nảo
Chau bo pạc xía nảo
Kẹo mạc láng
pảo xờ hơ pạc xía xay
55. Chau bo pạc xía
xay
Chau chằng lộm
tặp xừa nủn nả
Lộm tặp phá nủn
hàn
Đủa xay chau
chằng tò mè quái
Đủa nảo chau
chằng tò mè chạng
60. Bo đỉ!
Chằng mứa xù
một luổng nằng cảng chè
Một thau một
kè nằng cảng chiếng
Mỏ đay xển pảng
luổng cò xển pảng luổng
Mỏ đay xển pảng
nọi cò xển pảng nọi
65. Cày tò xum tò
xò tọt piển cò ha cánh cò xển
Tố hàn nừng
có diển kỉn kẹp cò ha cánh cò xển
Tố pết điểu kẹp
ké kỉn xái cò ha cánh cò xển
Nhường xển be
chau cò nhường lưởng
Nhường ha dưởng
chau cò nhường tộp nhường tuối
70. Bo đỉ!
Chằng thực mứa
xù một luổng nằng cảng chè
Một thau một
kè nằng cảng chiếng
Má tói áu vẳn
đíp
Hịp vẳn hau
75. Áu vẳn chau má
táng nặm
Vẳn chau tốc
táng bộc
Áu vẳn chau
má táng bộc
Vẳn chau tốc
táng nặm
Pắt vẳn dưởng,
vẳn pắc lống xờ xái
80. Pắt vẳn dưởng
Vẳn bải xờ
nàm xía lẹo
Một đỉ cò hạc
pển khạp khạ xương hình hoi
Một doi cò hạc
pển khạp khạ dương đảo bỉn
Bo đỉ!
85. Một chằng má thảm
tì đăm khau ngái
Ải khau mừn
Dết đăm xứ chằng
bo dết hơ đỉ
Dết phỉ xứ chằng
bo dết hơ xừ
Đăm hạc cốt
xương có
90. Đăm hạc hỏ
xương pải lịn
Pin lịn cày lải
quám
Pển và đăm hạc
hải lực pảy tơ áu quái
Hải lản mứa nửa
áu hằng xía lẹo
Bo đỉ
95. Một chằng mứa
thảm đăm Chuống Cộp kỉn pảng
Đăm Chuống Cảng
kỉn khau
Lắc mạy đỉ,
tàn áu lống má mải
Lắc tải, tàn
lống tọc
Khọc hại, tàn
má thẩng
100. Mạy đíp lẹo tàn
áu má cài xờ chán
Cán hẻo lẹo
tàn áu má cài xờ hộ
Lô cắn lòn,
tàn áu má cài xờ đảy
Thảy đỉ lòn
xía ngọn
Tàn cò hạc
chòn mứa vạy cắn ná Nặm Tao
105. Khảo họt phạ, mướng
lùm chau lá pảy
Vạy táy cảy khằm mứ nải tộc kho
Bo đỉ!
Một chằng mứa
đủ Đăm Đói tì ngói phạ
Đăm na cày
ngói Thẻn
110. Phỉ dù đăm diển
từn xắng pắng
Phỉ dù đăm diển
nằng xuối huối
Xàu chằng mí
lau hảy nhờ tha chau
Lau hảy mốn
tha khạch
Lau hảy bạch
tha khưởi bọc táng
115. Thảng táng hơ phỉ
hụ táng mứa xù đăm
Dù hăn đỉn
đíp nhắng tạch hảnh
Đỉn đảnh nhắng
tạch tha
Nha pồng òn lẹo
cóng chau hăn ló!
Bo đỉ!
120. Một chằng mứa đủ
cuộc Mè Náng háng Mè Bau
Mè Bau phặt kỉn
chịn tò phục
Chau bo mí chịn
tò phục
Mè Bau phặt kỉn
đục tò phứm
Chau bo mí đục
tò phứm
125. Mè Bau chằng chiệt
nhảm nhàm
Chiểng xảm nhừn
nhử
Mè Bau diển
thim háng bau xờ pháy
Diển xảy bau
lống thàn
Mè Bau chằng
păn bau dết lực pò
130. Tọc bau dết lực
lún
Păn bau pển lực
lún phú mờ xía lẹo
Bo đỉ!
Một chằng mứa
đủ tì chau xải ù xải đà
Xải ù chau bo
mằng tò hả
135. Xải đà chau bo mằng
tò cành
Xải ù chau lẻm
pải pạc
Xải đà chau
bà hảng diền xía lẹo
Bo đỉ!
Một chằng mứa
đủ tì chau nén nặm nén pháy
140. Nén nặm chau hạc
ọc năng tỉn đảy
Nén pháy chau
hạc ọc na tàng
Đỉn đíp nhắng
tạch hảnh
Đỉn đảnh nhắng
tạch tha
Nha pồng òn lẹo
cóng chau hăn ló!
145. Bo đỉ!
Một chằng mứa
đủ tì chau xải phặt xải phản
Xải phặt chau
tền bo mí cốn khển tén
Tền hau cà hẻn
cà vá bo mí phớ xựp
Xải phặt chau
chằng tốc pà cá
150. Xải phản chau chằng
tốc pà mạy
Tốc pà hốc pển
quảng
Tốc pà xáng pển
đuông pển cuồng xía lẹo
Bo đỉ
Một chằng mứa
thảm bương tì chau hục mình hục nén
155. Hục mình chau tền
cà xọc bo mí phớ tén
Hục nén chau
tền cà hẻn bo mí phớ xựp
Bo đỉ!
Một chằng mứa
đủ tì tôn cuôi nguốn xuổn cuôi mình
Bưởn mựt tàn
má tòng áu lắm
160. Bưởn đẳm tàn má
chẳm áu nò xía lẹo
Pển tè tạo liệng
xưa liệng xải
Tạo liệng nải
liệng chừ
Tạo liệng chừ
vẳn cốn
Hạc bo bạch đạp
hẻn
165. Hạc bo pá pẻn
phau
Bo đỉ!
Một chằng mứa
đủ tì chau hướn một pắn lắn
Chau hướn vẳn
nặc nường
Phả tủ tốc dảm
dạc
170. Phả tàng tốc dảm
dải
Cháy cá hiên
chẳm cỏn xía lẹo
Bo đỉ!
Một chằng mứa
đủ tì lạu khau háng xảng khau màu
Lạu khau nhờ
hướn vẳn
175. Mè Bau bo áu
khau chỏm lạu chỏm día ọc tạc
Bo áu khau cải
pạc cạch lống tẳm
Nộc pịt don kỉn
khọc
Nộc chọc don
kỉn chẳm
Bo đỉ!
180. Một chằng mứa đủ
tì lộc cày khau lạu cày vẳn
Tố cày xàu nhắng
dù cuổng lộc
Tố cày chau ọc
lộc ọc huống pảy
Hụng kỉn, cả
kỉn
Tắp cày chau
pẹo mạy
185. Xay cày chau pẹo
tỏ hăn lẹo
Bo đỉ!
Một chằng mứa
đủ tì nỏng pả u lúc pả vẳn
Tố pả xàu nhắng
dù cuổng nỏng
Tố pả mứng ọc
nọc pảy
190. Hụng kỉn, cả kỉn
Tắp pả mứng pẹo
mạy
Xay pả mứng pẹo
tỏ hăn lẹo
Bo đỉ!
Một chằng mứa
đủ tì mạy chờ lịt cảng nỏng
195. Hỏ lắc lén cảng
nặm
Mạy chờ lịt cảng
nỏng lẹo hắc cảng cang
Hỏ lắc lén cảng
nặm cò hạc cạn cảng lắm xía lẹo
Bo đỉ!
Một chằng mứa
đủ tì nặm lín bắc xải chở xải có mè liệng
200. Bưởn mựt tàn áu
cỏ phúc má pục xờ cảng nỏng
Bưởn đẳm tàn
mứa pục bỏn xờ hủa huôi
Phỉ pục phúc
bo mí cốn thỏn
Phỉ pục bỏn
bo mí cốn cồn
Táu cáy lẹo
má ốt pạc mưởng
205. Nhích nhưa lẹo
má ốt pạc lín
Lín luổng lẹo
chau chằng tốc xía háng
Lín nọi chau
chằng tốc xía nang
Lín luổng
chau bo mí nặm má lảy tò coi
Lín nọi chau
nặm bo lảy tò nhớ xía lẹo
210. Pển tè xốp tè pạc
pòng chau bo chàng hản Thẻn
Chở lắc lén
chau bo chàng hản phạ
Cượt tè bổn lống
má chau bo chàng ma
Hản tè phạ lống
má chau bo chàng dửn
Chau chằng lặp
cau mứa xù chua
215. Vỉ hủa mứa xù
đăm xù xình
Mứa xù đăm pả
khình
Đăm xình […]
xỏng nàn xình […]
Khọt phổm hí
tạu phạc
A pạc lẹo hẹn
bổn
220. Pì nọng hay xỉ xảo
Ảo lố hay xí
xàn
Phắc pạ nhờ tắn
khưởi
Pá tảo pưởi
quà ban
Tắn áu xì khưởi
va
225. Ha khưởi néo
Ai nọng mù
lúng phủng tả ban mướng má chòi cất chòi cửa…
./.
KỂ NGÀY ĐAU ỐM
* Phần dịch nghĩa: Kể ngày đau ốm
Anh tôi ơi!
Bố tôi ơi!
Tháng giêng
qua tháng hai
Người ta dựng
Lỉ[1]
để bắt cá ăn
05. Tháng ba qua
tháng tư
Người ta thổi
sáo thổi tiêu gặp người tình
Tháng năm qua
tháng sáu
Trời lặng im
không ầm ì
Tháng bảy qua
tháng tám
10. Nắng hanh kèm
gió mơn man
Tháng chín
qua tháng mười
Trời vần vũ
mây đen u ám
Tháng mười một
qua tháng chạp[2]
Trời loé chớp,
sấm rền
15. Trời đùn mây
tuôn mưa
Hạt mưa bằng
quả gắm
Mọi con suối
đều lụt
Mọi khe cạn đều
dâng
Đỉa biết, đỉa
ngoe nguấy
20. Vắt biết, vắt
nghển cổ
Người ta biết,
họ mang rổ đi xúc
Được cá nhỏ
cá con về nấu bữa trưa
Chủ vía biết,
chủ cầm rổ cầm vợt đi xúc
Được cá nhỏ
cá con về nấu bữa trưa
25. Họ biết, họ cầm
dao lưỡi bén đi phát nương dâu
Chủ vía cũng
cầm dao lưỡi bén đi phát nương dâu
Chủ vía mới
xách dao lưỡi mỏng đi vào rừng
Chim nhỏ ở
trong rừng đón đường kêu như cười
Con hoẵng què
chân đón đường kêu giễu
30. Họ mới thấy bực
thấy giận đầy mình
Họ mới vội
quay trở về nhà
Vậy nhưng ông[3]
không quay trở về nhà
Ông mới vượt
lên phía trước
Mới đi lên lối
kia
35. Mới đi chặt hai
ba nhát dao
Chặt bốn năm
nhát rìu
Rìu to của
ông mới bị gãy cán cầm
Dao nhỏ của
ông bị gãy mất chuôi
Hoa cây môn
nước rơi đầy búi tóc[4]
40. Hoa cây Tạu[5]
rụng đầy đầu
Ông mới được
điều xấu điều tủi đầy mình
Mới quay lui
trở về nhà
Họ biết, họ
không vác cây gỗ Độc[6]
về bản
Ông thì vác gỗ
Độc về bản
45. Ông mới cởi áo
ra vắt ở cầu thang
Cởi trần đi
ra bến tắm
Họ tắm bến dưới
không kêu lạnh
Ông thì kêu lạnh
Họ tắm bến giữa,
họ không kêu sốt
50. Ông thì kêu sốt
Ông kêu rên về
nhà
Lấy trầu cau
ra ăn cho hết lạnh trong người
Nhưng ông
không hết lạnh
Nhai trầu cau
cho hết sốt trong mình
55. Nhưng ông không
hết sốt
Ông ngã xuống
chạm vào đệm nhồi êm
Chạm vào chăn
ấm nhồi lông vịt
Cơn sốt của
ông to lên như trâu
Cơn rét của
ông to bằng voi
60. Không tốt rồi!
Mới đi mời Mo
Một[7]
lớn ngồi ở trên thành
Mời ông Mo
già Mo thiêng ở giữa Chiềng[8]
Mo thường hay cúng cỗ to thì mời
cúng cỗ to
Mo hay cúng cỗ
nhỏ thì mời cúng cỗ nhỏ
65. Gà nhỏ bằng cun
cút đang mổ tấm cũng thịt cũng cúng
Một con ngan
cổ ngẳng đang ăn trấu cũng thịt cũng cúng
Một con vịt
còm nhom rỉa cát cũng thịt cũng cúng
Cúng cả dê
nhưng ông càng vàng vọt
Càng thịt
càng cúng dường như ông càng xanh xao
70. Không tốt!
Mới đi mời tiếp
Mo Một lớn ngồi ở trên thành
Mời ông Mo
già Mo thiêng ở giữa Chiềng
Đến đòi vía sống[9]
Đưa vía về
75. Đưa vía ông về
đường sông nước
Vía ông lẻn
đi đường đất
Đưa vía ông về
theo đường đất
Vía ông lại lẻn
đi đường nước
Bắt ép vía về,
vía luồn xuống dưới cát
80. Bắt gom vía về
Vía chui xuống
dưới bùn
Mo Một thiêng
mà ánh thiêng chỉ còn lập loè như đom đóm
Mo Một giỏi
mà ánh giỏi xa xăm như sao băng
Không tốt!
85. Mo Một mới đi bảo
tiên tổ độ bữa cơm trưa
Tiên tổ độ
bông lúa tốt
Rằng làm Đẳm
sao không làm cho tốt
Làm "ma
nhà"[10]
sao không làm cho thẳng
Đẳm sao mà cong
như cái cổ
90. Đẳm sao mà uốn
như chót lưỡi
Trở lưỡi gà nói
nhăng
Chắc hẳn Đẳm
đã bán con về mường dưới đổi trâu
Bán cháu lên
mường trên lấy của cải làm giàu
Không tốt!
95. Mo Một mới đi hỏi
Đẳm Chuông Cộp[11]
ăn cỗ
Đẳm Chuông
Cang[12]
ăn cơm
Cọc gỗ tốt,
ông lấy xuống và đánh dấu
Cọc gỗ khô,
ông đưa xuống cắm
Khu đất dữ,
ông cứ đi vào
100. Cây gỗ tươi, ông
vác về gác lên đầu sàn[13]
Cây đòn tươi,
ông đem gác lên bờ rào[14]
Cán mai bị
long mà ông đem gác lên cầu thang
Cái cày tốt
nhưng bắp cày bị long
Ông lại đem
đi đặt ở bờ ruộng phía Sông Thao[15]
105. Nhắc đến mường
trời, ở mường trũng mà vía ông bay đến
Đi gặp người
mường xa tự dưng họ nắm tay nói chia buồn
Không tốt!
Mo Một mới đến
ngó Đẳm Đoi[16]
nơi ngòi trời
Đẳm tinh mơ
gà gáy, ngòi của Then
110. Các ma ở nơi đấy
rào rào tỉnh dậy
Ma ở Đẳm đấy
ngồi lúc nhúc khắp nơi
Họ mới có rượu
chum lớn đợi ông
Chum rượu bầu
bầu đợi khách
Chum rượu
"vác"[17] đợi
rể chỉ đường
115. Phát dọn đường
cho ma biết đường về với Đẳm
Ở nơi đấy đá
tươi còn nứt thành vết
Đá màu đỏ còn
nứt toác đợi chờ
Cỏ mọc tươi vẫn
còn mong ông đấy
Không tốt!
120. Mo Một về ngó chỗ
góc của Bà Nàng có khuôn của Mẹ Bảu[18]
Mẹ Bảu phán
muốn ăn thịt nhiều bằng tấm chiếu
Mà ông không
có thịt nhiều bằng tấm chiếu
Mẹ Bảu phán
muốn ăn xương to bằng khổ Phưm[19]
Ông không có
xương to bằng khổ Phưm
125. Mẹ Bảu mới bị bực
đầy mình
Bị hắt hơi
liên tục
Mẹ Bảu mới
ném khuôn đúc vào lửa
Dí khuôn đúc
vào than
Mẹ Bảu mới nặn
ra khuôn lứa con
130. Gõ ra khuôn lứa
cháu
Nặn khuôn ra
thành lớp con cháu sau mất rồi
Không tốt!
Mo Một lại về
ngó nơi dây nôi dây địu
Dây nôi của
ông không còn to bằng đùi
135. Dây địu của ông
không còn to bằng bắp cẳng
Dây nôi của
ông nhọn hoắt như mũi Pạc[20]
Dây địu của
ông thót lại như đuôi lươn mất rồi
Không tốt!
Mo Một mới đến
ngó chỗ chủ giữ Nen[21]
nước, Nen lửa
140. Nen nước của ông
bị chảy ra chỗ chân cầu thang
Nen lửa của
ông bị tuôn ra cửa sổ
Đá tươi còn nứt
thành vết
Đá màu đỏ còn
nứt toác đợi chờ
Cỏ mọc tươi vẫn
còn mong ông đấy
145. Không tốt!
Mo Một mới đến
ngó nơi chủ giữ dây Phắt[22]
dây Phán[23]
Dây Phắt của
ông ngắn nhưng không có ai kéo thêm cho
Ngắn lại bằng
cánh tay, bằng sải tay mà không ai kéo giúp
Dây Phắt của
ông bị rơi ra rừng gianh
150. Dây Phán của ông
bị rơi vào rừng rậm
Rơi vào rừng
cây Hốc[24]
biến thành con hươu
Rơi vào rừng
cây Xang[25]
biến thành Đuông[26]
thành nhộng rồi
Không tốt!
Mo Một lại đi
hỏi ở đằng chủ khung cửi Minh[27],
cửi Nen
155. Tấm cửi Minh của
ông ngắn bằng khuỷu tay mà không ai thêm
Cửi Nen của
ông ngắn bằng cánh tay mà không ai nối
Không tốt!
Mo Một lại về
ngó nơi gốc chuối Nguôn, vườn chuối Minh[28]
Ngày tối trời
người ta đến lấy mất cây
160. Ngày không trăng
người ta đến lấy mất chồi
Bởi lẽ Tạo[29]
nuôi giữ linh hồn và dòng dõi
Tạo nuôi giữ
trí tuệ và danh hiệu
Tạo nuôi giữ
vía và tên tuổi
Tạo đấy không
còn vác gươm canh
165. Không còn cầm
khiên đến giữ
Không tốt!
Mo Một lại đến
ngó chỗ ngôi nhà Một đã quấn quýt
Ngôi nhà vía
vẫn nhớ đến khôn nguôi
Nhìn thấy
cánh cửa lệch xiên xẹo
170. Phên vách tuột
ngả nghiêng
Mái tranh cùn
lên tận đầu rui
Không tốt!
Mo Một lại đến
xem nơi kho lúa khô[30],
đụn lúa bông
Kho thóc lớn
của nhà vía ông
175. Mẹ Bảu không lấy
thóc ở chóp kho chóp đụn ra phơi
Không lấy
thóc ở miệng bồ xuống giã
Chim ri bay đến
ăn quanh quẩn
Chim sẻ bay đến
ăn tận trong bồ
Không tốt!
180. Mo Một lại đi
ngó nơi chuồng gà nuôi, góc gà vía
Gà của họ thì
vẫn ở trong chuồng
Gà của ông
thì bay ra ngoài chuồng
Diều tha, quạ
ăn
Gan gà của
ông vướng trên cành cây
185. Ruột gà của ông
vương trên gốc cây cụt
Không tốt!
Mo Một lại đến
ngó ao cá Ục[31],
góc cá vía
Cá của họ vẫn
ở trong ao
Cá của ông
bơi ra bên ngoài rồi
190. Diều tha, quạ ăn
Gan cá của
ông vướng cành cây
Ruột cá của
ông vương trên gốc cây cụt
Không tốt!
Mo Một lại đi
ngó chỗ cành cây khoát nước giữa ao
195. Móc đu đưa trên
mặt nước
Cành cây
khoát nước bị gãy giữa thân
Móc đu đưa
cũng đã rơi mất rồi
Không tốt!
Mo Một lại đi
ngó nơi máng nước chảy vào dây hồn sống chết của mẹ nuôi
200. Ngày tối trời
người ta lấy cây môn lớn trồng vào ao
Ngày không
trăng người ta lấy cây môn nhỏ trồng đầu nguồn
Ma trồng môn lớn
không có ai đến nhổ
Ma trồng môn
nhỏ không có ai đến dời
Rong rêu chảy
về bịt miệng mương
205. Rều rác chảy về
bịt miệng máng
Máng lớn của
ông mới bị rơi khỏi thang
Máng nhỏ ông
bị rơi khỏi bậc
Máng lớn của
ông không có nước chảy bằng ngón tay út
Máng nhỏ của
ông không có nước chảy bằng tơ nhện
210. Bởi tại mồm miệng
ông không giỏi vâng Then
Dạ thẳng ngay
không giỏi vâng trời
Từ lúc đầu
thai xuống trần ông không khéo thọ
Vâng với trời
ông không khéo bền
Ông mới vuốt
búi tóc về với tổ tiên
215. Chải đầu về với Đẳm
họ hàng
Về với Đẳm cá
mát
Đẳm dòng họ Pang[32]
cùng với họ Pang
Lọn tóc dài
chạm giát sàn
Mở miệng ra hẹn
với Bôn[33]
220. Anh em trong nhà
khóc ran ran
Chú bác khóc
rền rền
Đeo giỏ lớn
đi mời rể
Vác thanh đao
trần đi qua bản[34]
Mời lấy bốn rể
bên ngoại
225. Mời năm rể bên nội
Anh em xa gần,
thông gia cùng dân bản đến giúp làm đám tang…
./.
[1] Lỉ:
Một loại đó đặt trên đường mở cái "chặng" để cá lọt xuống chui vào và
không đi ngược ra được.
[2] Tất
cả các tên tháng trong đoạn này đều được tính theo lịch Thái, chênh so với âm lịch
của người Kinh 6 tháng.
[3] Tức
chủ vía.
[4]
Đàn ông người Thái trước đây cũng để tóc dài và búi lên thành búi trên đầu.
[5]
Cây Tạu: cây bùng bục.
[6] Gỗ Độc: loại cây thuôn dài và ít cành khiến người nhìn liên
tưởng đến đòn khiêng quan tài; khi vác cây gỗ như thế thì phải buộc kèm thêm một
cành cây nhỏ để tránh đi sự liên tưởng như thế.
[7] Mo
Một: bà thầy cúng nữ giới thờ các nữ Thần.
[10]
Ma nhà: gia tiên được thờ cúng trong nhà.
[11]
Chuông Cộp: Mường ở nơi giáp giới giữa các mường khác với nhau.
[12]
Chuông Cang: Mường lơ lửng giữa trời.
[13] Gỗ
tươi gác lên đầu sàn: kiêng làm như thế, vì hình ảnh làm liên tưởng đến cầu
thang dùng để khiêng quan tài xuống dưới nhà sàn.
[14]
Đòn tươi gác lên bờ rào: kiêng làm như thế, vì hình ảnh làm liên tưởng đến chiếc
đòn để khiêng quan tài ra nghĩa địa.
[15]
Đúng ra phải là "đặt ở bờ ruộng nơi giáp nối nhau" (kiêng), nhưng ở
đây chúng tôi giữ nguyên như lời người kể.
[16] Đẳm Đoi: Là nơi quần tụ của
loại "phi" do linh hồn của người chết thuộc các họ ngoài quý tộc biến
thành.
[17]
Chum "vác": cỡ chum rượu cần loại vừa, một người bình thường có thể
nhấc lên vai vác đi.
[18] Mẹ
Bảu: Mẹ Bảu: Bà nữ thần trên mường trời phụ trách việc đúc ra thân thể con người.
[19] Phưm:
tấm khổ trên khung cửi dùng để chăng giữ sợi theo chiều ngang và dập chỉ ngang
cho dày khít.
[20]
Có lẽ là mũi Vạc, tức mũi chông.
[21]
Nen: trạng thái sức mạnh của linh hồn theo phương thẳng đứng (có thể được tượng
trưng bằng cây linh hồn).
[22]
Dây Phắt: Dây của Then Phắt, chuyên đặt việc cho linh hồn con người (ở đây là
chủ vía).
[23]
Dây Phán: Dây của Then Phán, chuyên đoán định tương lai cho linh hồn con người
(ở đây là chủ vía).
[24]
Cây Hốc: loài cây thuộc họ tre nứa.
[25]
Cây Xang: loài cây thuộc họ tre nứa.
[26]
Đuông: ấu trùng của côn trùng, sống trong thân gỗ mục hoặc trong ống còn tươi của
các cây thuộc họ tre nứa.
[27] Minh: trạng thái sức mạnh
của linh hồn theo phương nằm ngang và theo bề rộng.
[28] Gốc
chuối Nguôn, vườn chuối Minh: từ quan niệm về Nen và Minh, người Thái cho rằng
con người khi khoẻ mạnh thì có một "vườn chuối Minh" cùng với "gốc
chuối Nguôn" phát triển sum suê, tươi tốt trên mường trời. Nếu khu vườn
này bị bỏ bê, cây cằn cỗi thì sức khoẻ con người sẽ giảm sút theo.
[29] Tạo:
Người dòng họ quý phái nắm quyền cai quản bản mường người Thái, ở đây là vị Tạo
trông coi trên trời.
[30]
Nguyên văn là Khàu Hang- thóc chưa chắc hạt được bỏ vào nồi hông, hông lên rồi
đổ ra rang cho khén, xong rồi mới giã thành gạo trắng.
[31]
Cá Ục: chưa rõ.
[32] Pang: cách gọi chung chung cho một họ, trường hợp cụ thể
mới thay vào bằng Quan Lo, Quan Vi, v.v…
[33]
Bôn: một vị Then cai quản trên mường trời.
[34]
Vác dao, vác thanh đao trần trên vai đàn ông là dấu hiệu trong nhà đang có đám
tang bậc cha chú.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét